Primeiro cuarto de viaxe: paréntese para reflexionar, parte I

Domingo 20 de maio. Día no que se cumpre un cuarto da nosa viaxe. Ata o de agora, todo o que aquí publiquei, agás excepcións puntuais, foi pura descripción de feitos, escenarios e persoas, mera narración da aventura. Transcorridos 3 dos 12 meses que a integran, penso que chegou o momento de facer unha pequena análise do que levamos vivido, de voltar a vista atrás e, aínda que maree, ordea-las lembranzas que ata hoxe acumulamos sen ningún tipo de control. Vexamos qué podemos facer:

A Cruz do Sur é unha constelación, a máis pequena das que integran a esfera celeste. É tremendamente útil para se orientar, xa que a prolongación do seu eixo principal sinala o sur. Na América anterior á invasión hispánica tiña grande relevancia para civilizacións tan importantes coma o pobo Quechua, que a consideraba a versión tanxible do Deus Viracocha, creador e ordeador do Mundo.

Nós coñecímola cando comezamo-la viaxe, xa que naturalmente só se pode observar estando no Hemisferio Sur. E estou convencido de que dende o primeiro momento que nos vimos, caímoslle en graza. Dende ese preciso instante, cada vez que ollamos cara ó ceo, incluídos aqueles ceos perfectos do Estreito de Magallanes, Tierra del Fuego ou Puerto Chuvica, aí está ela, vixilante, disposta a protexernos e a axudar en todo o que faga falta, a facernos as vidas máis doadas. Xúrovos que unha noite que mirei cara arriba na súa procura, ós poucos segundos de atopala, e de súpeto, chiscoume un ollo, fixo desaparecer un dos seus vértices laterais, nun xesto de inequívoca complicidade.

E é que só así se pode explicar a sorte desmedida que estamos a ter nestes primeiros meses de viaxe. É o único que pode dar sentido ó feito de que todo estea a saír perfecto, a influenza dos astros é a única teoría coa que podo argumentar o ideal do noso comezo. Tódalas expectativas coas que partimos ó comezar a Volta ó Mundo estanse a ver superadas con creces nun inicio de ensoño. A cousa vai tan ben que asusta.

Cando saímos da casa estabamos preparados mentalmente para pasar momentos complicados, a lóxica dicíanos que nunha aventura destas características íanse presentar multitude de situacións duras que debiamos superar para completar o noso soño… Tres meses máis tarde aínda estamos agardando a que chegue esa época de “vacas flacas”. A día de hoxe o que podemos contabilizar no apartado de malos momentos vividos é a derrota de Río Grande… e nada máis. E estou preocupado por se esquecimos aquel adestramento mental, teño medo de confiarnos. Non quero que as circunstancias difíciles, que ben seguro que antes ou despois han chegar, nos collan despistados, nos sorprendan coa garda baixa. Non debería suceder.

Pero prosigamos coa análise: no post que titulei “Motivos” dicía que o principal deles é aprender, coñece-lo mundo que nun futuro queremos loitar por cambiar para convertelo noutro máis xusto. Pois ben, vexamos, a grandes rasgos, qué puidemos chegar a aprender neste primeiro tramo:

Estivemos no Brasil, e aprendimos cómo as políticas do Partido dos Trabalhadores de Lula fixeron del un país puxante, e cómo esa puxanza pode arrastrar a un continente enteiro grazas á continuidade de Dilma Roussef.

Estivemos na Arxentina, e vivimos o 36º aniversario do Golpe Militar, e o 30º da Guerra das Malvinas. Rodeámonos de Abuelas de Plaza de Mayo. E vivimos in situ o “caso YPF”, e comprobamos cómo de grandes pode chegar a ter os xenitais unha muller ó goberno, cando Cristina Kirchner nacionalizaba a petroleira e deixaba á caverna española pataleando e cuspindo sandeces.

Estivemos en Chile, e emborrachámonos de Salvador Allende, hoxe que a súa loita por fuxir do capitalismo se converteu nunha cuestión de agora ou nunca, nun caso de vida ou morte. Pero tamén descubrimos con estupor que non só Allende vive. Aínda que con menos forza, tamén se percibe a abominable presenza de Augusto Pinochet, e o enfrontamento dos seus espíritos se pode apreciar en cada recuncho do país.

E agora andamos por Bolivia, aprendendo por fin, e grazas a Evo Morales, algo dos poboadores orixinais de América, recadando datos sobre as verdadeiras raíces deste continente. Marcamos os pasos da ruta do Che Guevara, e nas nosas cabezas resoan con forzas renovadas consignas de sempre, coma que “a Revolución é o importante, e cada un de nós, so, non vale nada”.

Penso que o ritmo de aprendizaxe non é baixo, non anda mal.

Nestes tres primeiros meses de aventura, efectivamente, absorbimos información coma esponxas. Tamén visitamos lugares espectaculares, desfrutamos de paraxes e paisaxes prodixiosas. Moitas delas deixáronnos sen fala, algunha case sen respiración. Corrímonos moita festa, pasámolo en grande, rimos coma auténticos becerros.

Pero sen lugar a dúbidas, e por riba de tódalas cousas, neste primeiro cuarto de Volta ó Mundo o que fixemos principalmente foi amar. Estamos a sufrir un desgaste emocional importantísimo, pero paga a pena. Alo menos polo momento. Deixámonos a ialma amando por todo punto do Planeta polo que pasamos. Dende o máis fondo do trópico ata acariñar a Antártida, dende o Reino de Xeo ata un deserto na estratosfera. Nas casas onde nos acolleron, en hostels, na cabina dun camión, no seno dunha familia.

Pamela, a nosa primeira anfitriona e primeira persoa que nos fascinou.

E non amamos por amar, porque sexamos así de xenerosos e moito menos porque a biblia ou ningún deus (alo menos no meu caso) digan que hai que amar a todo ser vivo. Amamos porque a xente que atopamos no noso camiño non nos deixa outra opción.

Taty e Richard, da primeira etapa en Recife. Aínda hoxe, raro é o día que non nos chega unha mensaxe dela.

E é que, na contra do que moit@s pensan, que declaran en perigo de extinción ás boas persoas o que non as dá xa por extinguidas, que deron carpetazo ó caso sentenciando á especie humá, o mundo está cheo de boa xente. Asquerosamente ateigado de persoas marabillosas. De tódalas culturas, de tódadas cores, chegadas de calquera punto do Planeta.

Vale. Coñecímola en Río, e reatopámonos con ela na súa cidade, Mar del Plata.

Unha por unha, pinga a pinga, cada indivíduo que se cruza no noso camiño gaña o noso corazón de inmediato. Eu xa non sei cómo facer para describir tanta bondade no blogue sen perder credibilidade ou sen parecer imbécil. Quedo sen palabras, sen calificativos, non dou feito.

Raqueliña e Richi, os nosos galegos de Floripa.

E ésa, querid@s amig@s, ésa é a nosa principal aprendizaxe. É o que máis claro nos está quedando, é o que mellor podemos contrastar e constatar con meirande veracidade. E, claramente, é o que máis nos ilusiona, o que nos dá máis forzas para continuar, o que máis nos enche de esperanzas de cara ó futuro.

Gonzalo. El e maila súa moza Ely conquistáronnos en El Calafate.

Porque se ésta é a xente que habita o Mundo, todo é posible. Con esta calidade de persoas polo Planeta adiante pódense facer cousas moi importantes, moi grandes, cousas impensables para @s incrédul@s, para @s pesimistas, para aquel@s que sentenciaron á raza humá, e o máis importante: para @s que nos fixeron dubidar dela.

Samu, o noso anfitrión vigués en Buenos Aires.

Ese pequeno atallo, ese número insignificante de depravad@s que gobernan o mundo a base de corrupción, sementando miseria, desigualdade, violencia e odio ó seu antollo, e que pensan que o seguirán facendo polo resto da eternidade. Non saben o trabucadísimos que están.

Cata, a irmá da familia que deixamos en Valdivia.

Porque a boa xente non está extinguida, nin en perigo de extinción. A xente allea ó actual funcionamento do planeta, a que non está conforme e si está disposta a cambialo, non son uns pouc@s. Son moit@s. Unha barbaridade. Coma nunca me cansarei de repetir, SOMOS A MAIORÍA.

Que a Cruz do Sur nos siga acompañando.

Asshole Team, no Salar de Uyuni.

Sucre, Samaipata e Vallegrande. Comezamos a “Ruta do Che”.

Xoves 10 de maio. Coma dixen, o Asshole Team dividíase. O noso “comando”, integrado por Maz, Arthur e no-los dous, partía hacia Sucre ás 19:00 do serán. O autobús facía escala en Potosí, así que canda nós viaxaron @s integrantes do comando que ficaba na cidade das minas de prata: Pedro, Marcus, Dayana, Debbie e François. Deles despedímonos á 01:00 da madrugada, e continuamos coa nosa marcha hacia a capital do departamento de Chuquisaca.

Chegamos contra as 04:00 da mañá. Puxémonos a buscar un por un tódolos hostels que levabamos preparados, e todos estaban completos. O Hostal Torino foi o que nos abriu as súas portas. Puxémonos a durmir, Maz e Arthur nas súas camas propias, Cons e máis eu compartimos unha de matrimonio.

Sucre dende a azotea do hostel.

O venres pola mañá saímos a facer uha volta de recoñecemento por Sucre. Capital constitucional do estado, e sede do poder xudicial, Sucre autoproclámase a Capital Digna de Bolivia, título que ostentou ata a guerra civil contra La Paz en 1.899. De grande peso histórico, en Sucre xurdiu o que se coñece coma o “Primer Grito Libertario de América”, primeiro foco de rebelión contra o Imperio Español en todo o continente americano, o 25 de maio de 1.809, mediante a chamada Revolución de Chuquisaca.

Edificio do Concello, na Praza Principal.

Sorprendeunos moi gratamente Sucre, cidade limpa, segura e bonita, destacando principalmente as prazas 25 de Mayo, onde se ubica o edificio do concello, e Plaza Libertad, que da cobixo ó Teatro Gran Mariscal de Sucre.

Teatro Gran Mariscal.

Vimos pasar unha manifestación liderada por un sindicato que nos resultou un tanto extraño, e que deducimos que se trataba dun sindicato de empresa, e degustamos uns ricos e elaborados xeados nun pequecho local.

Manifa en Sucre. Sinceiramente, moito teñen que aprender de Vigo.

O sábado ó mediodía, nova final do Celta, e nova traxicomedia para poder seguilo pola Radio Galega en internet debido á paupérrima conexión existente en Bolivia. 3-0 ó Alcorcón, resultado máis cómodo do agardado, a pesares de ter un chisco de sorte ó adiantarnos no marcador cando máis e mellor xogaban os madrileños. Segunda praza conquistada (grazas, Manucho), e tomamos a dianteira na enconada loita que nos agarda de aquí ó final co Valladolid polo ascenso directo.

Ó longo do día foron chegando pouco a pouco membros do “Comando Potosí”. A primeira foi Dayana, e a continuación apareceron Pedro e Marcus, cun séquito tras deles que se trouxeron da súa estancia na cidade das minas de prata. Pola noite saíron tod@s a un concerto dun grupo de música tradicional boliviana e posterior copeteo, eu fiquei no hostal co estómago pocho.

“Plazuela de la mujer, madre y heroína”. Homenaxe do goberno boliviano á muller.

Xa o domingo, ás 15:30, tocaba prosegui-la ruta do Che, e o destino era Samaipata. Os integrantes da expedición eramos Arthur, Cons e máis eu, polo camiño quedou Maz. A travesía foi longa e tortuosa, alternando estradas asfaltadas con outras de terra e pedras, ó que hai que sumarlle o baixón considerable que pega a calidade dos autobuses bolivianos con respecto ós que estabamos afeitos no resto de Sudamérica. A imaxe é bastante impactante, coa xente deitada tanto na cabina do conductor coma no medio do corredor do propio bus.

Única parte de Samaipata sen rúas de terra.

Chegamos ás 04:00 da madrugada a Samaipata, que nos recibiu con choiva. O noso hostel, o Andoriña, todo un luxo e a moi bo prezo. Cando nos puxemos en funcionamento o luns polo serán, a nosa intención era coñecer o Fuerte de Samaipata, pero a choiva impedía o tránsito polos enlamados camiños que levan a el. Así que decidimos achegarnos ese día ó zoolóxico e deixar a visita grande para o día seguinte. Partimos no-los tres e máis Helene, unha bretona de 24 anos que coñecimos no hostel e que estaba a desempeñar o seu proxecto de fin de carreira en Bolivia. Un verdadeiro encanto, qué vos vou a contar.

O “zoolóxico”, así entre aspas, é unha vivenda coa que se fixo unha suíza que hai case 20 anos veu a vivir a Bolivia, que era unha grande amante dos animais e que comezou a coleccionalos e a distribuílos ó longo do seu terreo. Cando nós chegamos, o “zoo” estaba a ser mantido por catro voluntarios franceses, que coidaban as instalacións e daban de comer ós animaliños.

Con eles estabamos a falar, aínda non remataran de explicarnos que ó longo do terreo hai animais soltos, e entre eles monos que o máis normal é que se suban á xente, pero que non hai perigo, cando unha cría de mono aullador veu correndo hacia min, subiume polas pernas, enrolóuseme ó pescozo e asentouse na carapucha da miña sudadeira. De alí non sairía durante as case tres horas que andivemos por aquel “pseudo-zoo”.

O monete Alfredo, coa ledicia de ter atopado ó seu papá.

Con “Alfredo” ó pescozo, visitamos as gaiolas de monos menos amigables que non podían andar soltos, unha águia, gatos monteses, porcos bravos, un dos cales non parou de tirarlle os trastos a Helene, e algún que outro paxaro que non viramos nas nosas vidas.

Cando rematamos a visita, pasamos pola cabaña dos voluntarios. Eu, aínda con “Alfredo” ó lombo, xa comezaba a sentirme unha mistura entre Marco e Ross Geller. De súpeto vinme con outro mono enriba, éste adulto, e xogando cun mono-araña, e xa pasei a sentirme un pouco máis coma Tarzán. E para rematala, con tódolos monos enriba púxenme a darlle mimos a un San Bernardo ó mesmo tempo que tentaba comunicarme cun gato montés mentres un porco bravo andaba polo medio, e directamente me sentín coma “O Señor das Bestas”.

O Tarzán do Calvario.

O martes si era día de visita ó Fuerte. Consultamos a un taxista, e éste recomendounos que primeiro pasasemos polas fervenzas de Cuevas, e xa coa estrada un pouco máis seca, achegarnos ó Fuerte. Iso fixemos.

Unha das Fervenzas de Cuevas.

A visita a Cuevas, localidade veciña de Samaipata, é un percorrido por un parque, escadas arriba e escadas abaixo, pasarelas adiante e pasarelas atrás, que te van guiando por diferentes fervenzas e paraxes de interesantes vistas.

Con Arthur e Helene en Cuevas.

Moi bonito todo, a verdade. Nunha hora escasa xa rematáramos o percorrido, e estabamos subindo ó taxi do noso amigo para poñer rumbo ó Fuerte.

O Fuerte de Samaipata é un complexo que data da época prehispánica. Foi utilizado nun principio polos Mojocoyas como centro ritual e ceremonial, dos séculos IX ó XIV.

Monolito central do “Fuerte”.

Os bravos guaraníes utilizárono como lugar de tránsito aló polo 1.400 d.C.

Posteriormente serviu de territorio de contacto e centro administrativo para o pobo Inca, de 1.400 a 1.450.

Xa durante a ocupación española foi un punto de vilxilancia para garantir a ruta de unión entre Asunción e Lima.

Consta dunha enorme rocha monolítica de 220 metros de longo por 60 de ancho, esculpida con multitude de animais e formas xeométricas que simbolizan todo tipo de deidades, cheas de significados máxicos e relixiosos.

Polos seus laterais presenta varias cavidades que no seu día supuxeron o Templo das Sacristías, e nichos na era incaica. E ó seu redor, restos do que foron vivendas, prazas, varias hactáreas de zona administrativa e residencial.

Vistas dende o “Fuerte”.

Hora e media estivemos paseando polo Fuerte, trasladándonos a aquelas épocas, tan lonxanas no tempo pero tan achegadas no desenvolvemento social, superior ó noso en moitos aspectos.

Voltamos ó taxi. O pago da entrada ó Fuerte incluía tamén e visita a unha especie de museo pequerrechiño sobre arqueoloxía prehispánica. A el achegáronse Helene, Arthur e Cons. Eu non podía. Estaban a piques de dar as 15:00 do serán, e tiña que presenciar unha final. A primeira das cinco que lle restan ó Celta de aquí ó remate de tempada: Guadalaxara – Celta. Partido cómodo ante un conxunto alcarreño sorprendentemente frouxo. Bueno, cómodo a pesares de ter que rematalo á mañá seguinte, nun novo xiro esperpéntico no camiño do Celta ó que agardemos sexa a nosa volta á elite.

Mércores. Ás 11:30 despedímonos de Helene ata Santa Cruz, e collimos o bus que nos ía levar a Vallegrande, onde chegamos sobre as 16:00 do serán. Aloxámonos no Hostal Pinto. Baratísimo, cunha habitación para no-los tres con camas do máis confortables, e ducha de auga quente. Perfecto. Tras meterlle algo de combustible ó corpo, dispuxémonos a coñecer o que nos ofrecía o pobo.

Vallegrande.

Básicamente, o turismo en Vallegrande xira en torno á figura do Che Guevara. É aquí onde remata a ruta que leva o seu nome, xa que nesta provincia foi onde o exército boliviano, co apoio e supervisión ianqui, lle deu captura e morte a el e ós seus compañeiros de guerrilla.

Non vos vou aburrir contándovos cómo o Che Guevara e o seu grupo de 17 combatintes se instalaron en Bolivia, aló por 1.966. Cómo emprenderon unha viaxe de exploración pola zona, e cómo ó ser descubertos, os 18 enfrascáronse nunha loita sanguenta e irracional contra todo o exército boliviano. Cómo o 8 de outubro, nunha emboscada na Quebrada del Churo, o Che Guevara e os seus compañeiros son tomados prisioneiros, e cómo son executados ó día seguinte en La Higuera. É algo que, @s que non o coñezades, podedes informarvos sobre elo.

Os tres na Lavandeiría.

Achegámonos á oficina de turismo, ubicada no edificio da Casa da Cultura. Na planta baixa, un mini-museo de arqueoloxía prehispánica. No andar de arriba, outro en homenaxe ó Che. Saímos da Casa da Cultura, e dirixímonos ó Hospital Sr. de Malta. Na lavandeiría deste hospital foi exposto o corpo sen vida do Che Guevara durante dous días, 9 e 10 de outubro de 1.967. Estremecedor.

Sitio exacto no que foi exposto o cadáver do Che.

Xoves. Desbotamos a idea de visitar La Higuera, lugar onde foi executado o Che, por tempo e por cartos. Si visitamos o lugar, a foxa común onde foron soterrados el e mailos seus compañeiros, e que non foi descuberto ata 30 anos despois das súas mortes. Antonio, Aniceto, Arturo, Che, Pancho, Chino, Willy. A unhas ducias de metros, outra foxa, co resto de combatintes. Entre eles Tania, esposa do Che. Non foi agradable.

Foxa na que foron atopados o Che e os seus compañeiros.

Aquí foi atopada Tania.

Ás 14:00 emprendimos a marcha a Santa Cruz, e dimos por finalizada a Ruta do Che. A súa loita, os motivos que o levaron a emprendela, retumban nos nosos peitos e cabezas con máis forza que nunca. É imposible saber con certeza o que sentiu Ernesto Guevara cando fixo aquela viaxe en motocicleta por parte de Sudamérica canda o seu amigo Alberto Granado. Sen embargo, agora podo imaxinalo.

“Seamos realistas y hagamos lo imposible”.

Entrada a Bolivia. Xurde o “Asshole Tour”.

Martes 8 de maio. Ás 09:00 da mañá estabamos metidos nun microbús con destino á fronteira chilena con Bolivia. Pasamos por última vez os xa máis que cansinos trámites fronteirizos que supón cada entrada ou saída de Chile, e xa en territorio boliviano nos agardaban dous 4×4 para distribuír ós 12 ocupantes do micro, seis en cada un.

Distribución nos 4×4.

Eses dous 4×4 íannos transportar os vindeiros tres días polos destinos máis destacados do oeste de Bolivia, e eses 12 ocupantes do micro iamos convivir os tres días xuntiños, formando un equipo humán dunha calidade extraordinaria, unha auténtica piña que provocou que unha excursión realmente interesante, con sitios abraiantes por descubrir, se convertise en tres días inesquecibles, no medio dun ambiente inmellorable, entre risas e cachondeo constante. Xa vos irei contando cómo foi, agora é tempo de presentacións.

Aduana boliviana.

No noso coche, con Luis ó volante íamos, ademáis de Maz, Cons e máis eu; Dirk, un alemán graciosísimo, co que case morremos de risa, que era todo modestia pese a traballar deseñando proxectos para diferentes aeroportos e que era un freak da NBA ó meu nivel; e un matrimomio do máis tenro: Bre e Simon. Bre era unha mestra de primaria nada no estado de Nova Iorque. Era unha auténtica preciosidade, ademáis de amorosa e simpática coma ela soa. O “riquiñismo” galego transportado ós Estados Unidos, vamos. O afortunado, Simon, era un militar que viña de Londres. Tivemos clara a súa ocupación dende o primeiro segundo que o tivemos diante. Ó respecto que infundía o seu corpo, unha auténtica máquina de destrucción, sumábase a frialdade e distancia do seu trato. Isto duroulle exactamente unha mañá, o tempo que tardou en coller confianza e comezar a soltar determinadas machadas en momentos puntuais coas que escachabas de risa.

De esquerda a dereita, Dirk, Simon, Bre, Maz, e entre no-los dous, o guía Luis.

E no coche conducido por Saúl viaxaban Arthur, un enxeñeiro alemán que era un auténtico coco, unha especie de oráculo que todo o sabía e que tiña todo sempre baixo control; Dayana, unha neoiorquina de papás colombiáns do máis achuchable e á que agardamos cando cheguemos a Ianquilandia; Marcus, de Noruega, que estaba coma unha auténtica caldeireta e ó que lle debín de caer especialmente ben xa que a partir da primeira vez que falamos, cando me vía ó lonxe espachurrábame cunha aperta mentres berraba “¡mi amigo!”, e ata inventou o noso propio saúdo; Pedro; brasileiro de Belo Horizonte que foi ó que máis lle custou integrarse no grupo pero que cando o fixo descubrimos que era un verdadeiro fenómeno e non paramos de rir con el; e o matrimonio adorable de rigor: Debbie, de Holanda, e François. ¿Que de ónde era François? De Boiro, no te jode… Desta parella, coma dixen adorable, debo dicir que, non sei moi ben por qué, cada vez que miraban para min, non tiña máis que abrir a boca e xa estaban mexando coa risa.

O equipo enteiro. En pé, François, Debbie, Simon, Bre e Dayana. Agachados, Dirk, Maz, Arthur, Pedro e Marcus.

Sen dúbida, a chave para que houbese tan bo entendemento, a masa que uniu os bloques para que callase o muro, foi a predisposición que todos tiñamos para pasalo ben, a facilidade coa que todos riamos e faciamos rir, sempre coa mente aberta, sempre dispostos a ceder e a axudar.

Pois ben, unha vez presentados os protagonistas, toca coñecer os escenarios.

Nada máis poñer o selo de ingreso en Bolivia, entramos na Reserva Natural de Fauna Andina Eduardo Avaroa, unha reserva que se extende ó longo do deserto Siloli e na que en ningún momento se baixa dos 4.000 metros de altitude. E a primeira parada foi a Laguna Verde, que troca a súa cor cando o vento move os minerais que contén, variando a intensidade do verde.

Lagoa Verde.

A continuación paramos a observar o Desierto Dalí, nomeado así porque a paisaxe que ofrece aseméllase a un cadro do xenio catalán. Vós xulgaredes, o que está claro é que máis sentido que o das Tres Marías si que ten.

“Desierto Dalí”.

Tocaba momento relax, e como o deserto Siloli, coma o Atacama, tamén dispón de augas termais, qué mellor para elo que un bañiño nas súas augas. Eu, como xa probara a experienza con anterioridade en terras chilenas, e como estaba moi feliz coa miña recén reatopada virilidade, decidín manterme á marxe.

E se hai augas termais, diredes vós, xentes de mentes inquedas, tamén debería haber geisers, ¿non? Pois efectivamente, non podían faltar os geisers. Éstes, a diferencia dos chilenos do Atacama, non arroxan auga, soamente botan fume, pero a cambio a auga que consegue alcanzar a superficie mantense nela burbulleante, e a ampla variedade de minerais coa que conta a zona fai que en cada geiser emerxa dunha cor diferente, simulando unha enorme paleta coas pinturas en ebullición.

“Geisers” de cores.

Luis comentounos que actualmente se pretende aproveitar a actividade xeotérmica para xerar electricidade. Para elo fixéronse oito pozos duns 1.800 metros de profundidade cada un, coa finalidade de extraer un gas chamado bórax. Éste mistúrase co ácido sulfúrico que unha empresa privada importa de Chile, e a partires de aí suponse que xurde a enerxía eléctrica.

Ó caer o mediodía achegámonos a xantar ó refuxio onde iamos a pasa-la noite. Na sobremesa mantivemos unha interesante parola político-económica os dous galegos cos dous alemáns e máis con Simon. Debo dicir que, a pesares do coñecemento co que falaba Arthur, a postura de Dirk era moito máis achegada ó noso xeto de pensar. Simon adicouse máis ben a lanzar preguntas e supostos ó aire, coma para calarnos a todos. Qué crack.

Para o serán só restaba unha parada: Laguna Colorada. É a lagoa estrela de toda a reserva, e a verdade é que non é para menos. A súa cor vermella, a cal adquire ó procesar a luz do sol a alta concentración de plancton das súas augas pouco profundas, é dun intenso sorprendente. Neste “mar de sangue” habitan, aliméntanse e reprodúcense numerosos flamencos, e de tres tipos diferentes. Agora mesmo non me lembro dos seus nomes, informádevos vós un pouco, ¡que parece que hai que dárvolo todo feito! Desculpade este momento de ira descontrolada, ás veces éme complicado reprimir a besta salvaxe que levo dentro.

Lagoa Colorada.

Flamencos en Lagoa Colorada.

Percorrimos o perímetro enteiro da lagoa, e marchamos de volta ó campamento base. Alí, trala cea, a Maz déuselle por sacar un par de barallas de cartas, momento que ía resultar decisivo para o resto da excursión. Estivemos durante horas xogando a algo chamado Asshole (que traducido ó galego vería a dicir algo así coma “papahostias”), e as risas que nos botamos foron tan grandes que deron para bautizar a excursión. O nome, evidente: Bolivia Asshole Tour ’12. O meu intelecto privilexiado e o meu total dominio de calquera tipo de xogo de cartas orixinou que finalizase último e polo tanto asshole o 99% das partidas, o que me valeu o título de Principal Asshole para o resto da convivencia.

Dándolle duro ó “Asshole” no albergue.

Cando dimos por rematado o tempo de ocio, e aínda coa risa no corpo, deitámonos a durmir. A 4.400 metros de altura. Ó longo da noite alcanzamos temperaturas que roldaron os -10ºC. A miña virilidade foi e volveu en varias ocasións, ó ritmo das variacións de tamaño da zona xenital.

Á mañá seguinte erguímonos ás 07:00 para almorzar. A algún/a houbo que picar para rescatal@ do interior dun bloque de xeo. Eu non peguei ollo, pero non foi polo frío, nin pola calidade da cama, que consistía nun colchón enriba dun bloque de pedra e era máis que aceptable. Supoño que foi pola altura, sentía a cabeza coma se a tivese metida dentro da auga, unha sensación moi extraña.

Tralo almorzo comezamos co segundo día de tour, e fixémolo polo Árbol de Piedra, unha de moitas rochas que hai polo deserto adiante, pero a ésta a erosión do vento moldeouna con forma de árbore, perfilando un fino soporte baixo un pedrusco de dimensións considerables. Dá a sensación de que como a erosión continúe castigando o tronco e non se acordoe a zona para protexer ós turistas, en breve imos ter un disgusto no Deserto Siloli. Os milenios daranme a razón.

Sen tempo que perder, visitamos Laguna Honda, unha nova lagoa no deserto, evidentemente salgada coma tódalas alí existentes, xa que se trata dun terreo que antes da irrupción da Cordilleira dos Andes estaba cuberto polo Pacífico; e Laguna Hedionda, que lle debe o seu nome ó cheiro que desprenden os seus minerais e os microorganismos dos que se alimentan os flemencos. Estes flamencos si que sei a qué especie pertencen: son flamencus de peteirum taponadum, porque para xantar soportando semellante fedor, ou non cheiras nada, ou es un pouco cocho.

Laguna Honda.

Flamencos sen escrúpulos en Laguna Hedionda.

Deseguido paramos para xantar no medio do deserto, co Volcán Ollague de fondo, sempre activo, sempre fumigante. Si, eu tamém coñezo a máis de un co “síndrome de Volcán Ollague”.

Para o serán abandonamos a Reserva Nacional de Fauna Andina Eduardo Avaroa, que dá máis traballo escribila que percorrela, e pasamos por San Juan. San Juan é unha pequna aldeíña perdida nas inmediacións do deserto, e que non ten absolutamente nada que ver. Paramos porque é onde naceu Luis, o noso conductor, e como el conduce, pois ó carallo.

Tren que vai de Uyuni a Antofagasta, en Chile.

Cando Luis rematou de saudar ó crego, á tendeira e ó pousadeiro, puxemos rumbo a Puerto Chuvica, onde pasariamo-la noite, e que é un poboado que se atopa á beira do Salar de Uyuni. Calquera diría que Puerto Chuvica é un poboado castrexo. As súas vivendas, circulares, de escasísima altura e con teito de palla, gardan un parecido abraiante coas de calquera castro que coñezamos na Galiza. Iso si, cando entramos no noso albergue comprobamos con asombro que o chan era de sal, algo que coido que non acontece en Santa Tegra.

Puerto Chuvica.

Pola noite, coma non podía ser doutro xeito, nova sesión de Asshole, e novas risas descomunais. Incluso pode que ata máis que a noite anterior. Os lazos entre os membros do Asshole Team estábanse a estreitar a pasos axigantados.

Xoves. Derradeiro día de tour. Erguímonos ás 06:00 para presenciar a alborada sobre o Salar de Uyuni. Aínda dentro do 4×4, de camiño ó punto de obsevación, a estampa xa era espectacular. O vermello intenso do ceo, aviso previo da saída do sol, reflectíase á perfección nas augas que aínda resistían da recén rematada tempada de choiva, e que ó estar en calma absoluta, semellaban mesmamente un espello xigante deitado sobre a sal. Un espello, como digo, totalmente tinguido do intenso vermello do ceo.

Chegamos ó punto dende onde iamos apreciar a alborada. Soportamos o frío coma puidemos mentres agardabamos a saída do Rei Sol. Unha vez que éste nos iluminou coa súa presenza, arroxando luz sobre a sal de Uyuni e sobre a metade do Hemisferio Sur, tiramos as fotos pertinentes de tan especial momento, e voltamos ó noso refuxio salgado para almorzar.

Alborada sobre o Salar de Uyuni.

Coas forzas xa repostas, puxémonos en marcha. O seguinte destino era o estrela de toda a excursión: o medio e medio do Salar de Uyuni, o máis extenso do planeta. Con 12.000 metros cadrados supera ó que se atopa ó outro lado dos Andes, en territorio chileno, e ó de Salt Lake City, en Utah, nos E.U.A.

Luis contounos que o salar está composto por unha capa de sal de ata 4 metros, seguida por unha alternancia de novas capas de lodo e de sal ata chegar a uns 150 metros, onde xa se atopa unha capa de sal propiamente mariña, da época de cando o Pacífico bañaba a zona. Disto hai unha chea de tempo, creo que entre dúas semanas e sete billóns de séculos. Se queredes datos máis concretos ide a Wikipedia, ou a ver Saber Y Ganar, ou directamente ó carallo.

Saímos dos coches, e ollamos ó noso redor. A expresión “atoparse no medio da nada” cobrou unha nova dimensión para nós de inmediato. Un plano branco e infinito extendíase ata onde alcanza a vista, fusionándose co ceo. Probei a non mirar hacia arriba, a fixarme só no plano da sal, e a sensación é mareante. Perdes a perspectiva de todo, sabes que estás en vertical porque notas a presión baixo os pés, pero non por outra cousa. Para @s que coma min, viades “As Bolas Máxicas”, o escenario é coma o da Sala do Espírito e do Tempo onde adestraron xuntos Son Goku e Son Gohanda.

Cando tod@s conseguimos saír do estado de estupefacción no que entramos nun principio, comezamos unha sesión fotográfica case que eterna e do máis variada, facendo a mona entre tod@s todo o que quixemos e máis. A continuación tendes unha pequena mostra delo, que sei que é o que vos gusta.

Polo serán xantamos nos exteriores do Museo de Sal, e achegámonos ás tendas de artesanía, cómo non, de sal, que hai no poboado da outra beira do salar. As súas xentes traballan a sal, pero as rendas son insuficientes para vivir, polo que, ademáis de montar os citados tenderetes, reciben axuda do goberno.

Galiza, Arxentina e Euskadi no Museo de Sal.

A derradeira parada foi o Cementerio de Trenes. Segundo parece, no pasado enviaban tódalas máquinas avariadas a Uyuni, onde había un taller para reparalas. Isto xa non existe, pero a algunha eminencia ocorréuselle deixar unhas poucas ferrallas oxidadas sen retirar, meterlle polo medio dous columpios e un sube-e-baixa, e presentalo coma atracción turística. O resultado é un tanto esperpéntico, pero a nós deunos para face-la mona un pouco máis tod@s xunt@s, para deixar a sinatura conxunta de tódolos membros do Asshole Tour, e para tirar máis fotiñas.

No cemiterio de trens.

Ó chegar a Uyuni foi o momento para as despedidas. Cada un continuaba a súa aventura particular pola súa banda, e o Asshole Team dividíase de xeito irremediable. Polo que a nós respecta, debiamos continuar hacia Sucre, e canda nós viñan Maz e máis Arthur.

Houbo promesas de voltar a vernos en Sucre, en La Paz, no Perú, en Vigo. A meirande parte quedarán en nada. Con sorte, algunha cumplirase. Estaría bonito. E vós que o leredes.

Parte do memorándum do Asshole Team no cemiterio de trens.

Pola miña conta, no meu radar figuraba a presenza dunha Bola Máxica. Procureina por desertos de rochas e de area. Por lagoas e geisers de cores. No cráter dun volcán, entre as pólas dunha árbore de pedra. Ó longo de espellos vermellos deitados no infinito tinguido de branco. Atopeina alá onde se xuntan o ceo e a sal. A procura colle ritmo.

Atacama, o deserto a 4.000 metros de altitude.

Xoves 3 de maio. Subimos ó bus con destino San Pedro de Atacama, unha localidade no medio do deserto e pegadiña á fronteira con Bolivia, ás 22:00 da noite. Cando baixamos eran as 0:00 da madrugada do venres. 26 horas, e desta volta nin películas tivemos.

Cando rematemos o periplo por Sudamérica farei o cálculo de horas que botamos metidos nun bus, pero a día de hoxe estou seguro de que superan ás horas que estiven en toda a miña vida metido nunha biblioteca, en misa (e estudei 6 anos nun colexio de monxas) ou practicando sexo. Bueno, o desta última comparación é bastante obvio, de feito creo que estiven máis tempo en Paraguai que practicando sexo en toda a miña vida.

Como digo, chegamos a San Pedro ás 0:00 da noite esfolados perdidos. Coa axuda das lanternas, xa que a iluminación nas rúas é prácticamente nula, puxémonos a buscar os hostels que levabamos apuntados. Houbo sorte ó segundo intento: Backpackers Hostel, un hostel ateigado de gatos que non contaba case con auga quente, pero si con internet.

San Pedro de Atacama.

O sábado Cons ergueuse para dar unha volta mañaneira pola vila. Eu, como me deitara moito máis tarde por andar a voltas co blogue, erguinme ás 12:00 do mediodía. 12:00 hora chilena, 18:00 hora galega. Sabadell – Celta. Vitoria innecesariamente agónica, xa que se tería que ter gañado con bastante máis folgura, pero importantísima en todo caso de cara a depender de nós mesmos para ascender directamente se se gaña o partido adiado de Cartaxena. A saída do pozo vese un chisquiño máis preto, pero haberá que pelexar ata o final.

Ó remate do partido, e medio infartado, unha duchiña de auga ben fría, que a 2.500 metros de altitude sempre gusta. E ó remate da ducha, ó microbús, para face-la primeira incursión no deserto do Atacama: Valle de la Luna. O da lúa é un val que se formou, ou mellor dito que se segue formando, debido ó empuxe da Cordilleira dos Andes, a formación montañosa máis nova do planeta, sobre o resto do territorio continental. Ascendimos para observar a parte máis árida do deserto máis árido do mundo, que non o máis seco: aínda que en cantidades case que insignificantes, algo de choiva cae, pero as durísimas condicións ambientais fan que a vida no deserto do Atacama sexa prácticamente inexistente.

Deserto do Atacama.

¿O pobo xudeu? Non, a nosa expedición ó Atacama.

Pasamos polas Tres Marías, unhas rochas que segundo din, debido á erosión do vento colleron forma da Virxe María rezando en tres posicións diferentes. Coma se me dis que teñen forma de Esperanza Aguirre facendo croquetas, eu non vin nada.

As Tres Marías. Pódese apreciar perfectamente a forma da Virxe nas rochas. Ou non.

Pero o mellor estaba por chegar. Allan, o noso guía que era un cachondo mental e que nos explicou todo perfectamente estando borracho perdido (en serio), levounos a unha especie de mirador, un balcón natural no medio do deserto para observar o solpor sobre o Valle de la Luna. A estampa é espectacular, co ceo tomando eses tons encarnados que se fusionan co cobrizo das rochas e area do deserto. Nesas andabamos, sacando fotos coma tolos, cando de súpeto sumouse á festa un convidado que ninguén agardaba.

Aínda non rematara de agocharse o sol, cando de entre as montañas emerxeu a lúa máis xigantesca que vira na miña vida. Era algo desproporcionado, case que antinatural. Atendendo á cantidade -e calidade- do meu velo corporal e ó número de noites das que non me lembro de nada, nunca puidera descartar a posibilidade de ser un lobishome. A partires dese momento, si. Se non me transformei observando durante o tempo que observei aquela lúa de tamaño desorbitado, non me vou transformar na vida.

Espectacular luar no Atacama.

Nati e máis eu, apampados ante o espectáculo que nos brindaba Lúa.

E é que ata niso estamos a ter unha sorte desmedida nesta viaxe. Xusto o día que decidimos visitar Valle de la Luna, unha localización que se atopa a máis de 4.000 metros de altitude, resulta que hai lúa chea, e cadra exactamente no día que o satélite pasa máis preto do seu planeta en todo o ano, amosándose máis grande ca nunca. En serio, non sei qué carallo facemos que non imos mercando lotaría alí por onde pasamos.

Con Nati e Allan, o guía máis profesional.

Ó remate da excursión, e aínda enfeitizados polos poderes máxicos de Lúa, ese día máis poderosos do que foron xamáis, fumos a tomar unha cervexiña con Allan, que coma dixen antes xa viña quentiño da casa, e con Natalia, unha arxentina de Córdoba que coñecimos na excursión e que traballaba no mesmo San Pedro para conseguir cartos e así poder proseguir coa súa viaxe por toda Latinoamérica.

De “carreteo” con Nati e Allan, máis un músico que se uniu á causa.

O domingo, tras chamar á casa para felicitar a mamá polo seu día, adícámolo a pasear pola vila. San Perdo de Atacama é unha localidade duns poucos centos de habitantes. Con máis hostels que residentes, vive case únicamente dos turistas que veñen e van, e que utilizan San Pedro coma ponte para pasar de Chile a Bolivia e viceversa. Non conta con asfalto nin cemento en ningunha das súas estradas nin beirarrúas, e as súas casas, feitas con adobe e portas de madeira, dan a sensación de non poder aturar nin un mal temporal. Se no conto de “Os Tres Porquiños” o Lobo derrubaba as casas dos dous primeiros soprando, as vivendas de San Pedro de Atacama poderían ser arrasadas por un soprido de Calimero no medio dun ataque de asma. Poderíase dicir que San Pedro é o Vale do Capão na súa versión chilena, para que nos vaiamos entendendo.

O luns tiñamos programada a visita a El Tatio, que consiste nunha incursión na Cordilleira dos Andes para chegar a un campo de geisers que se atopa a 4.300 metros sobre o nivel do mar. Para elo había que erguerse nada menos que ás 04:00 da mañá. Dado que estabamos en San Pedro de Atacama, a expresión “non estaban postas nin as rúas” perde bastante graza: catro días botamos en San Pedro e non fun quén de dar coa hora á que erguerse para atopa-las rúas postas.

Un pouco antes das 06:00 da mañá chegamos ó campo de geisers. A verdade é que resulta impresionante atoparte no punto máis alto dos Andes, e que de súpeto o chan comece a botar fume, para que acto seguido saia un chorro de auga de medio metro. Segundo nos contou o guía Pato, éste en estado sobrio, a auga, dentro das rochas volcánicas (hai que lembrar que toda a Cordilleira dos Andes é unha zona de grande actividade xeotérmica), é conducida polas fallas á superficie, onde emerxe a 86ºC, o seu punto de ebullición a esa altura, quecida polo magma volcánico que se atopa preto da superficie.

“Geiser” en plena actividade.

A continuación reemprendimos a marcha para dirixirnos a unhas pozas naturais de augas termais. Aproveitamos ben o momento, pois non se pode dicir tódolos días que un se pegou un baño nunhas augas mornas no máis alto dos Andes, a 4.300 metros de altura e a 0ºC de temperatura ambiental. Iso si, se difícil foi espirse para meterse na auga, saír molladiños dela para alcanza-la toalla e secarse, nin vos conto. Encolléuseme tanto e durante tanto tempo a zona xenital que cheguei a convencerme de posuír vaxina. Houbo unha tempada que mexaba sentado, e ata menstruei psicolóxicamente.

De volta ó hostel observamos varios grupos de vicuñas, un camélido semellante á llama pero de pelaxe máis curta e que vive en estado salvaxe; llamas, un camélido semellante á vicuña pero de palaxe máis longa e que vive en estado doméstico; e pasamos por un campo ateigado duns cáctus enormes, que poden acadar ata os dous metros.

Unha linda vicuña.

E unha linda llama.

E ó chegar ó Backpackers Hostel tocaba organizar mochilas e demáis petates, xa que ó día seguinte había que partir hacia Bolivia. E fariámolo canda Maz, a nosa compañeira de habitación ó longo da nosa estancia en San Pedro de Atacama. Era unha londiñense negra, co pelo tinguido de vermello e de complexión ben atlética, o que lle outorgaba un parecido máis que razoable coa tenista Venus Williams.

¡Bolivia, alá imos!

Santiago, Valparaíso e Viña del Mar: percorrendo o corazón de Chile.

Luns 30 de abril. Coma ven sendo habitual nos últimos desprazamentos, chegamos ó noso destino, Santiago de Chile, con algo de retraso. Pasaba das 09:00 da mañá cando dimos coa porta do noso hostel. Novamente, e por sorte, contabamos coa garantía de calidade que ofrece a cadea de hostels Che Lagarto. ¿Nótase moito que quero abrir un cando volte a Vigo? Espero que non.

O caso é que tras ser atendidos por unha fermosa colombiana chamada Gina, fumos a deitarnos unhas horas para descansar un pouquiño o corpo. Puxémonos en marcha ás 15:00 do serán, e tras preguntar ó persoal do hostel, tratamos de facer o que nos dixeron se chama un “free tour” pola cidade. Vós, perfectos coñecedores do idioma de Shakespeare, saberedes que free tour significa “volta de balde”, polo cal deducimos que algo tivemos que facer mal, porque para o que nós nos apuntamos, algo si que había que pagar.

Agardamos na parada onde nos indicaran, e montamos nun bus turístico. Transcorridos uns minutos, achegóusenos a guía e comentounos en cánto saía a broma. A pouco máis saltamos do autobús en marcha. Ó final a cousa non saíu tan mal, xa que ademáis de non pagar nada, dende o punto onde nos tiraron do bus voltamos camiñando ata o hostel desfacendo o camiño e visitando varios dos puntos sinalados da cidade.

Coitados de nós, aínda subidos no bus turístico.

Paseando por Santiago reatopámonos con algo que xa tiñamos medio esquecido: a vida nas grandes capitais. Xente por todas partes movéndose a toda velocidade, que semella que alguén premeu o botón “FW” no mando a distancia, rebasándote por ambos flancos e chocando contigo sen nin tan sequera ollar para ti… Nós, aínda co chip de convivir con guanacos, pingüíns e lobos mariños, estabamos máis desubicados ca Simón Bolívar en Matrix.

Homenaxe á Alemaña no Parque Forestal.

Aínda así, Santiago é unha cidade limpa, coidada, con numerosa arquitectura da época de dominación española, diversos monumentos históricos. Camiñamos polo enorme Parque Forestal, estivemos na Plaza de Armas, presidida polo monumento a Pedro de Valdivia, fundador de Chile, e chegamos ó Palacio de La Moneda, sede do presidente da República. Alí, o 11 de setembro de 1.973, foi derrocado e suicidouse o Presidente Salvador Allende durante o Golpe de Estado perpetrado polo exército chileno, con Augusto Pinochet á cabeza.

Pedro de Valdivia, na “Plaza de Armas”.

Tirámonos fotos co monumento a Allende, abandeirado en Chile da transición do capitalismo ó socialismo, e retirámonos ó hostel aínda envoltos pola súa sempiterna presenza.

Palacio La Moneda.

¡Allende vive!

Pola noite, e dado que era véspera de festivo, saímos a dar unha volta. Debo darlle un aprobado con nota á noite santiaguesa, ateigada de locais canallas con predilección polo rock, e co barrio de Bellavista á cabeza.

Martes. Primeiro de Maio. Véxome na obriga de facer unha reflexión sobre a actualidade política, a cal, aínda que comente pouco neste blogue, seguimos ben polo miúdo. E seguímola con pavor. O pavor que nos mete cada venres segui-las evolucións do Consello de Ministros. Aumentos de impostos, establecementos de pagos na sanidade, recurtes nos dereitos sanitarios dos inmigrantes, subas nas taxas universitarias, novamente total control e manipulación da televisión pública, o considerar atentado contra a autoridade a resistencia pacífica… E o que está por vir.

Querid@s amig@s, isto está a superar a liña incluso das xa intolerables agresións a servizos fundamentais coma a educación e sanidade públicas ou o dereito a un emprego digno. Esta xente está a atentar directamente contra a nosa dignidade, contra os nosos dereitos máis básicos coma pobo, coma clase honrada e traballadora, coma base da sociedade, coma maioría. E aínda por riba xa non nos permiten nin queixarnos.

Polo momento non vou dicir nada máis. Vós, coma membros pertencentes a esa maioría social e coma principais damnificados, saberedes o que tendes que facer. Ou iso espero. Eu si o sei.

Pola noite, e dado o sinalado da data, estivemos no hostel parolando e politiqueando con varios dos alí hospedados e co persoal que alí traballaba. Entre eles, coa que máis tempo estivemos de parrafada foi con Paula Rosalía Cadabeira Pereyra. Naceu en Buenos Aires, pero, efectivamente, era máis galega ca unha tapa de polbo á feira dicíndolle “vas caer” a un centolo da Ría espichado no chan coa Rianxeira soando de fondo. O seu galeguismo non só ía impregnado no seu sangue, tamén estaba patente no seu corazón, e non dubidaba en facer gala del cada vez que se lle presentaba a ocasión.

Unha das prazas do Cerro Santa Lucía.

Ó día seguinte, pola mañá, estivemos visitando Cerro Santa Lucía, unha das montañas que debuxan o contorno da cidade, e que ó longo do seu ascenso conta con diversas escalinatas, prazas, estátuas e incluso museos, para culminar a subida cun mirador con vistas a toda a capital chilena.

No cumio do Cerro Santa Lucía, desfrutando das vistas de Santiago.

Antes de partir, e de cara ó plan da tarde, decidíramos deixarnos guiar por Álvaro, un traballador do Che Lagarto que se adicaba a recomendar destinos e tours organizados polo hostel ó persoal. Crápula de primeiro nivel, tiña máis fuciño ca lombo, e con el era quen de venderlle unha Estrela de David ó mesmísimo Führer.

Quedamos con el no propio hostel, e levounos a coñecer o que el chamaba “sitios secretos” a no-los dous, a Robin, un francés de París co que tamén estiveramos arranxando o mundo a noite anterior, e máis a Danny e Kerri, unha parelliña de recén casados neocelandeses que chegaran a Chile esa mesma mañá, no que supoñía a primeira parada da súa volta ó mundo.

Teño que dicir que pouco Santiago coñecimos con don Álvaro. Pasamos de novo por Plaza de Armas, levounos a xantar moi rico e a bo prezo no Mercado Central, e co papo cheo levounos a face-la dixestión a La Piojera. Aí rematou o día para nós.

Entrada de “La Piojera”.

La Piojera é un mítico e recoñecido bar do Barrio Chinés de Santiago. O nome venlle porque, segundo parece, todo aquel que alí entra, sae borracho coma un piollo. E non o dubido. Antro canalla onde os haxa, pozo insalubre, buraco infecto, albergue de todo despoxo da sociedade, é o lugar perfecto, o local que garda todas e cada unha das condicións que Cons e máis eu demandamos a un garito para que nos faga felices. Comezamos con Terremotos, bebida clásica chilena e especialmente de La Piojera, a base de fernet, viño e xeado de ananás, continuamos con xerras dun viño tinto atroz, dulcificado para poder ser tragado, máis terremotos, máis viño atroz…

La Piojera.

Entramos ás 16:00, saímos ás 0:00. Alí pasou de todo.

Ó día seguinte tiñamos planeada unha escapada a Valparaíso e Viña del Mar. Cara alí partimos ás 09:00 da mañá. Tras pouco máis de 100 quilómetros percorridos, chegamos á primeira das cidades a visitar: Valparaíso.

Principal porto pesqueiro de Chile, conta con aproximadamente 300.000 habitantes. É unha cidade peculiar, colorida, de arquitectura pintoresca e variada. Rodeada de ata 42 cerros conectados entre si polos seus cumios, exténdese ó longo deles para morrer á beira do Pacífico. Valparaíso lembrounos poderosamente a Vigo: polo importante do seu porto, polas súas innumerables ladeiras ó medrar na falda dunha montaña, polo caótico do seu urbanismo, xa que Valpo tamén medrou en moi pouco tempo de xeito desmedido e desorganizado…

Históricamente, Valparaíso foi durante séculos a cidade máis importante do país debido ó seu porto, mais coa apertura da Canle de Panamá en 1.914, a súa relevancia foi decrecendo paulatinamente. Hoxe, Valpo semella ancorada naquela data, algo que ata os propios porteños recoñecen: podes botar 20 anos sen pisala, que cando voltes hala atopar igual.

Percorrimos a Avenida Brasil, atravesada por 101 palmeiras, agasallo do goberno brasileiro con motivo do centenario da cidade e que remata co Arco do Triunfo, agasallo inglés co mesmo motivo. E visitamos La Sebastiana, unha das tres casas coas que contaba en Chile o Premio Nobel de Literatura Pablo Neruda.

Con Pablo Neruda en La Sebastiana, falando das nosas cousas.

Acto seguido, puxemos rumbo a Viña del Mar. De poboación semellante a Valparaíso, o esteiro Marga-Marga divide o seu casco vello da parte nova. É claramente máis moderna e turística que a súa veciña do sur, pero carece do encanto de aquéla. Na súa arquitectura dominan edificios de meirande altura, e faise patente o seu nivel de vida máis caro, como demostran os dous hoteis de 5 estrelas cos que conta, ou o seu casino, inaugurado o 31 de decembro de 1.930.

Casino Principal de Viña del Mar.

Foi en Viña onde nos dispuxemos a xantar. E aquí tamén se fai patente o elevado nivel de vida da cidade: tódolos menús que consultamos provocaban que os nosos ollos fixeran chirivitas, e que soase unha especie de “¡cashín!” nas nosas cabezas. Había que tomar decisións drásticas.

En serio que tratamos de retrasar este momento na medida do posible, pero as circunstancias non permitiron estirar máis a corda. Sabiamos que antes ou despois tiña que chegar, se non fose ese día sería cando se nos una Richi, e o día elixido foi o xoves 3 de maio. Tras case dous meses e medio de viaxe, vímonos na obriga de xantar nun McDonald’s. ¿Resultado? A peor tenreira dende que saímos da casa, pero as mellores patacas fritidas. Éche así.

Tra-lo xantar estivemos paseando pola praia de Reñaca, unha praia onde o océano Pacífico non permite o baño debido ó esaxeradamente embravecido da súa ondeaxe. Ficamos máis de unha hora ollando para el, hipnotizados pola violencia coa que rachaban as ondas contra a beira da praia, unha tras outra.

Praia de Reñaca. co Pacífico embravecido de fondo. Aínda así, non se sabe qué resaca era máis forte, a do océano ou a de Cons.

En Viña canda a un moai auténtico transportado dende a illa de Pascua.

Xa de volta, visitamos o escenario onde cada ano se celebra o Festival da canción de Viña del Mar, e ás 18:00 da tarde estabamos no Hostel Che Lagarto, onde xa tiñamos as mochilas preparadas para partir ó noso seguinte destino: San Pedro de Atacama, na fronteira con Bolivia.

Bancada do recinto do Festival Viña del Mar.

Valdivia. A familia é a familia.

O martes contra as 20:00 chegamos ó noso fogar de Valdivia. A hora prevista eran as 18:00, pero topamos con tropemil accidentes que retrasaron sobre dúas horas a nosa arribada. Ó chegar á capital cervexeira de Chile sorprendeunos, primeiro, o cambio do peso chileno con respecto ó euro: 1€ = 640 pesos chilenos, aproximadamente.

Mentres preparabamos as nosas mentes para pasar os vindeiros días dividindo entre 640, sorprendeunos tamén a existencia dun medio de transporte urbán que non coñeciamos ata entón: o colectivo. A diferenza do colectivo arxentino, que é un autobús, en Chile trátase dunha especie de taxi, un coche que se move cada un por unha zona da cidade, cada un coa súa ruta, e que ti detés cando che peta e compartes con outra xente, cada un co seu destino e por 450 pesos, uns 0’70€.

Precisamente un colectivo foi o que nos deixou á entrada da vila onde moraba a familia á que nos encomendou Terry. Era unha bisbarra de recente construcción, formada por casiñas case idénticas, de dúas alturas, cada unha co seu pequeno xardinciño. Ideal. E se ideais eran a vila e a casa, non queirades coñecer á familia.

Gilda a mamá, Catalina a filla e Raimundo o fillo pequno, máis Felipe, o fillo maior, que vivía no seu piso a uns cen metros da casa, e que pasaba tódolos días a cear coa familia. Tamén na súa propia casiña vivía Elba, a avoa, unha señora de 90 anos cunha saúde física e mental absolutamente abraiante e envexable, que medía 1’44 e pesaba 35 quilos (non é esaxeración miña, era así de pequecha), pero que posuía un corazón que a dobraba a ela en altura e peso co cal repartía amor a propios e a estraños con todo altruísmo.

Elba, a nosa avoa chilena.

Para rematar, os dous inquilinos adicionais da casa eran Beltza, un gato negro de cinco meses do que namorei a primeira vista, e Agustina, unha cadeliña xoguetona, bulideira, puro nervio.

O gato Beltza, que significa “negro” en euskera.

E a cadeliña Agustina, un auténtico fervello.

En serio que non teño nin a máis remota idea de cómo abordar a descripción dos membros da familia cos que compartimos os nosos días en Valdivia. O meu pobre léxico non alcanza para reflectir tanta bondade. Qué maneira de envorcarse para facernos sentir a gusto, qué naturalidade, qué sinxeleza, cánta cercanía, cánto agarimo, cánta xenerosidade.

Gilda era a clásica mamá moderna, amiga dos seus fillos, de mente aberta e progresista. A súa forza, perseverancia e positivismo leváraa a superar un cancro de mama. Non lle facía falta sorrir para transmitir alegría, incluso para contaxiala. Facíao dun xeito engmático, cunha ollada, un aceno, unha caricia, unha soa palabra. Facíao, aínda que custe crelo, cunha “bronca” e posterior chiscada de ollo. Nos seus ollos azuis podías atopar o que procurases, o que precisases no momento. Había de todo agás dúbidas.

Gilda Spuler, a nosa mamá valdiviana.

Catalina… Qué dicir de Catalina. Ós seus 27 anos estudara psicoloxía e a exercía nun colexio público de Valdivia nunhas condicións que deberían avergoñar ó goberno de Chile. Se a súa mamá non precisaba sorrir para transmitir alegría, ela, pode que para asegurarse, apropiárase dun sorriso precioso e eterno, e con el agasallaba de xeito incondicional á xente que a rodeaba. Era inxeniosa, culta, intelixente, e posuía a fascinante e peculiar cualidade de arrincarse a cantar unha canción relacionada con toda canta palabra escoitara no seu entorno e lle fixera graza.

Catalina, en plena demostración de desequilibrio mental.

O seu irmán maior era Felipe. As tres primeiras palabras que me dirixiu, aínda mentres estreitabamos a man durante a nosa presentación foron “Celta de Vigo” mentres ollaba e sinalaba a miña camisola. Non estivo mal coma comezo, non. Posteriormente amosouse coma un tipo vacilón, festeiro, e entregouse á causa de facernos felices na mesma e exacta medida que o resto da súa familia. Era incondicional colocolino, e traballaba a reo en RR.HH. dunha empresa a hora e media de Valdivia.

Felipe, cunha “Cuello Negro” no “Última Parada”.

Lembro que mentres o noso autobús procedente de Bariloche se adentraba en terras chilenas, eu comentáballe a Cons o meu temor de que me custase adaptarme ó novo país despois dun mes na Arxentina, o meu destino predilecto. O que fixo a familia Sanhueza Spuler foi poñerme as cousas tan doadas que se no canto de aparecer en Valdivia aparezo en Vigo, non me sentiría máis coma na casa.

O primeiro que fixemos nada máis entrar pola porta, e tralas presentacións, foi poñernos a tomar once. É unha actividade típica chilena, similar á hora do té inglesa, consistente en tomar un cafeciño ou calquera tipo dunha nutridísima variedade de infusións, acompañado dunhas torradas, pan amasado e similares.

A orixe do tomar once ven das escapadas que facían os varóns chilenos de moitas xeracións atrás para mandarse unhas chiquitas cos amiguetes. Éstas adoitaban consistir en augardente, aguardiente en castelán, palabra que ten once letras.

Tras tomar once, Felipe marchou ó seu piso, non sen antes prometernos un pouquiño de carreteo (troula) para o día seguinte, e nós quedamos vendo Mundos Opuestos con Cata e Gilda, un reality que as tiña enganchadísimas, algo que recoñecían con toda naturalidade.

Á mañá seguinte estivemos dando unha voltiña pola cidade de Valdivia. Evidentemente universitaria, é unha localidade coqueta, que basea a súa economía no sector naval. Visitamos a Universidad Austral de Chile, o Jardín Botánico, xantamos no Mercado Municipal, e paseamos pola Avenida Costanera, percorrendo a beira do Río Valdivia, que curta en “T” cos ríos Cau-Cau e Calle-Calle.

Río Valdivia.

Jardín Botánico.

Avenida Costanera.

E alí, querid@s amig@s, alí alimentamos a un lobo mariño. Xúrovolo. Cando mentres camiñaba, coma quen non quere a cousa, medio de esguello, distinguín a semellante monstrenco asomando á verxa que separa o río dunha especie de lonxa, eu non sei qué me pasou pola cabeza. De primeiras creo que pensei que, por algún motivo, Neptuno montara en cólera e enviara unha avanzadilla de monstros xigantes asasinos a destruírnos. De feito, comecei a berrarlles a unhas señoras que fuxiran, que un exército daqueles seres procedentes do máis fondo dos infernos oceánicos estaba a tomar a súa cidade. Éstas contestáronme con toda tranquilidade, ademáis de evidenciar coa súa mirada o que opinaban do meu estado mental, que se trataba dun dos lobos mariños cos que levan convivindo xa non sei cántos anos. Isto tranquilizoume de abondo como para achegarme a tirarnos unhas fotos con aquela mole, e ata para darlle de comer unha cabeza de pescada que me facilitou un peixeiro que por alí andaba. Ó virarme puiden ler un letreiro que desaconsellaba este acto categóricamente dado o perigoso do animaliño en cuestión, o que me fixo sentirme moi agradecido a aquel peixeiro. A el e á loba mariña da súa nai.

Un lobo mariño. A foto non fai xustiza coa súa inmensidade.

Pola tarde xuntámonos con Cata e Gilda, e achegámonos ó Fuerte de Niebla, unha fortificación erixida no século XVII no medio do proceso de refundación da cidade de Valdivia. No camiño desfrutamos dunhas bonitas vistas de varias praias bañadas polo Océano Pacífico, o cal era a primeira vez que albiscabamos.

Co Pacífico de fondo.

Á noite tocaba cata-la noite valdiviana, e fumos ó Última Parada con Felipe e Catalina. Alí probamos por primeira vez o pisco, bebida da que tanto Chile coma Perú se disputan a súa procedencia. Houbo algún desaprensivo, e non miro a ninguén, que tomou máis ca os demáis, e que incluso descubriu colonia viguesa en Valdivia nunha das súas viaxes a baleirar o depósito.

Analizando a situación a posteriori, e sen ter o cerebro aboiando en pisco, un decátase de que aquel tipo que se recoñeceu de ascendencia viguesa, por un grolo de pisco teríase recoñecido ata de Fraggle Rock, algo que, por certo, dada súa constitución, sería moito máis verosímil.

Este foi o resumo do noso mércores en Valdivia. O primeiro e o último que adicamos a facer algo de turismo. Nos nosos plans iniciais estaba permanecer en Valdivia namáis que dous días. Ó final ficamos seis.

Hai un mes, penso que ó fío do nosos paso por Mar del Plata, comentaba a nosa decisión de prolongar as nosas estancias naqueles destinos onde se nos tratase ben. Isto é algo que non puidemos aplicar de xeito proporcional en Valdivia. Non podiamos extender a nosa estadía en Valdivia en función do ben que se nos tratou. Máis que nada porque quero que os meus netos sexan galegos, vigueses a poder ser.

¿Qué fixemos o resto dos nosos días na capital da XIV Rexión? Vida en familia, querid@s amig@s. Nin máis nin menos. Fumos dous días a xantar a casa de Elba varios pratos típicos chilenos dos que, sentíndoo moito, non fun quén de reter nin un só dos seus nomes; saímos a pasear e a tomar café e chocolatiño xuntos; degustamos a II edición da empanada galega de Cons, a noite do xoves quedamos na casa a ver Mundos Opuestos, a do venres saímos de novo de troula fina, e a do sábado Cons e Felipe tamén mentres Cata, Gilda e máis eu quedamos na casa vendo pelis de medo… Vida en familia. Idílica vida en familia.

Lembro un intre do sábado no que estaban tod@s xantando e eu, coa mala educación que permite a confianza, estaba a ver o partido do Celta no piso de arriba. Mamá Gilda non podía permitir que quedase sen xantar ou que enfriase a comida, e non dubidou un instante en subirme ela mesma o prato. ¿Cómo non vai a perigar a galeguidade dos meus netos, por favor?

Con Manolito, o can gardián dunha casa á que nin sequera pertence.

A propósito do partido contra o Farsa “B”, importantísima vitoria, sobre todo no eido moral de cara a afrontar estas vindeiras dúas semanas que se antoxan a todas luces decisivas, e que deixa ben ás claras unha cousiña: Paco Herrera sabe moito de fútbol.

O domingo xantamos tod@s na casa, Elba incluída. Ó rematar fumos a vivir o grande clásico do fútbol chileno, o Universidad de Chile – Colo Colo, ó piso de Felipe. Para non furgar na ferida déste, non quero comenta-lo resultado, por experienza propia sei cánto escoce que che lembren que o teu máximo rival che encaixe unha manciña.

Xa pola noite tocou o enésimo momento despedida. Pero non. Esta non foi unha despedida máis. Ésta foi, sen dúbida, a máis complicada de todas, a máis dura de afrontar, a que máis tocados nos deixou. En Recife tratáronnos de luxo, pero estabamos comezando. En Floripa fixéronnos sentir na casa, entre galegos e de esmorga constante, e xa fincamos un pouco o xeonllo. Pero isto foi diferente.

Ó longo de toda a viaxe tratamos sempre de manter a mente fría, o corazón distante, para que esta sucesión infinita de despedidas nos afecte o menos posible. Pero amig@, a familia é a familia. Poñer distancia coa familia é algo moi complicado.

Aínda así, e máis mal que ben, conseguimos chegar á terminal, de onde ás 21:30 partía o noso autobús a Santiago. E coma se dunha peli barateira se tratase, cando xa tiña un pé no primeiro chanzo da escada do bus, apareceron Cata e Felipe para entregarme unha sudadeira que esquecera na casa. Recaída, e volta a empezar.

Agora si. Partimos. Enchemos o autobús de suspiros, de lembranzas, de palabras perdidas e cousas por dicir. É duro despedirse da familia. Da Sanhueza Spuler, matador. Terry, comprendémoste perfectamente.

Bariloche, “a Suíza chica”, e despedida da Arxentina. A primeira Bola Máxica xa está no peto.

Venres 20 de abril. 28 horas ininterrompidas de estrada. El Calafate – Bariloche pasou inmediatamente a ocupar o podio das tundas máis grandes do que levamos de volta ó mundo. Perdín a conta de cántas películas nos puxeron, e de cántas comidas nos serviron.

Sempre dixen que son un grande ignorante en canto a cine, que apenas vin un feixiño de películas na miña vida. Despois da viaxe a Bariloche estou preparado para participar nunha conversa de cine cos meus colegas máis freaks, incluso nun deses debates dirixidos por Cayetana Guillén Cuervo ou Fernando Trueba.

Tivemos tempo de ver 19 veces Ben – Hur, e 14 a triloxía enteira de El Señor De Los Anillos.

O sábado ás 20:00 chegamos a San Carlos de Bariloche. De camiño ó hostel pasamos pola Plaza Cívica, unha praza ben xeitosa rodeada de casiñas de madeira cunha iluminación encantadora, coma de conto tipo Hansel & Gretel.

Pequena mostra da Plaza Cívica, pero polo día.

Unha vez instalados no hostel Marcopolo Inn, desencadeáronse as desgrazas enfocadas na miña persoa, que máis que desgrazas vou a calificar de sustos. A primeira golpeoume nada máis dispoñer de internet: derrota do Celta ante o Hércules en Alacante, tras un partido onde nos amosamos coma un equipo timorato e tremendamente inocente. O mesmo discurso que mantía cando lle pasabamos por riba a todo o mundo hei de aplicalo hoxe e agora. Aínda queda moitísimo, non hai nada decidido, a Segunda dá moitas voltas. Non vai a ocorrer o do ano pasado, somos un equipo máis maduro, con máis recursos. Os rapaces van sacar isto adiante, sempre da nosa man, sempre co noso apoio. Non lles podemos fallar, eles non o farán.

Con tan agradables noticias, dado que era sábado, e a pesares de ter as pernas medio tullidas polo infinito da travesía, había que tomar unha. Para elo debía retirar cartos, e metinme nun caixeiro, o primeiro que vin transcorridos tres minutos de saír do hostel. A resposta déste deixoume teso, coas pernas tremendo e transpirando escarcha. “No tiene fondos suficientes en la cuenta”. Imposible. Perdera a tarxeta 12 días atrás, pero mamá a anulara inmediatamente, e días despois consultara o saldo e estaba todo perfecto. Aínda así, a mensaxe era demasiado clara, aterradoramente clara.

Non quero adicarlle a isto máis dun par de liñas, xa que non pasou de ser un susto. Un susto que me provocou 9 infartos, 7 ictus, 13 soplos, 31 taquicardias e media arritmia, pero un susto á fin e ó cabo. A miña irmanciña encargouse de clarexalo todo.

O que si me vexo na obriga de comentar é o feito de que pasei dous días barallando a posibilidade de que a viaxe rematara para min. Nada máis. Deixo para vós o imaxinarvos o meu estado de ánimo e de cabeciña ó longo desas 36 eternas horas.

Esa mesma noite, e co meu corazón latexando con suma dificultade, Cons conseguiu arrastrarme a tomar unha copa, pero non foi quén de sacarme máis aló do bar do hostel. Alí, trala barra, o encargado de alimentar o noso vicio era Esteban, El Pelao. Da nosa idade, había uns poucos meses que se decidira finalmente a rachar coas súas ataduras en Buenos Aires e lanzarse a probar sorte iniciando unha nova vida en Bariloche. Era moi boa xente, demasiado según @s que o coñecían mellor, e a súa despexada cabeciña estaba contaminada por un exceso de ansiedade, o que o levaba de cando en vez a precipitarse na súa toma de decisións.

Ós poucos minutos chegou Yanina. Era unha morocha fermosa, ben simpática, e que tamén daba nome a unha importante vía do rueiro de El Calafate.

Entre os catro, Esteban, Cons, Yanina e o fernet, convencéronme para ir a tomar unha birra a un irlandés de por alí preto.

O domingo, tras espertar, meterme un par de sacudidas cun desfibrilador que atopei debaixo da cama, ducharnos e xantar, fumos a dar unha volta por Bariloche. E creo que ó facelo xa nos convalida a viaxe a Suíza. Rodeada de montañas nevadas, lagoas de auga xeada, ateigada de chocolaterías, con pistas de esquí, de arquitectura onde predomina de longo a madeira, con casiñas de escasa altura… Por estar está ata a vaca de Milka (en serio), o único que falta é o paraíso fiscal para Arantxa Sánchez Vicario e compaña.

Interior dun Centro Comercial en Bariloche.

Pasamos a tarde relaxándonos en Plaza Cívica e na lagoa de escasos metros máis abaixo, e paseando polas rúas de Zúric, perdón, de Bariloche.

Perspectiva máis ampla de Plaza Cívica.

Solpor sobre unha das lagoas de Bariloche.

O luns, por fin, puiden respirar o fresco aire de Bariloche. Yoli confirmoume que o problema á hora de retirar cartos era debido a un tope que tiña a tarxeta, o que fixo que recuperara o ritmo cardíaco. Aínda así, non quixen saír do hostel ata ben entrado o serán. Un pouco para escribir, un pouco para acougar espírito e cabeza, eu qué sei.

Dándolle voltas á cabeciña, supoño.

Cons si o fixo, e subiu ata Cerro Campanario, excursión consistente en ascender en teleférico ata o citado cerro bordeando a lagoa Nahuel Huapi, e dende onde se pode desfrutar dunhas impresionantes vistas da fermosísima Bariloche e do seu entorno, conformado como apuntei antes por unha mestura de montañas e lagoas.

Espectaculares vistas dende Cerro Campanario.

Á noite tocou ceíña en grupo, no-los dous con Esteban, Yanina e máis Mario, un sevillano que, coma tódolos presentes, rachara con todo na súa casa e fuxira a perseguir o seu soño, que neste caso era un ano dando voltas por América.

Martes. Ás 09:00 da mañá do martes 24 de abril foron a hora e data sinaladas da nosa partida da República Arxentina. Voume permitir a licenza de ser un tanto individualista neste preciso intre da narración, xa que non atopo outro xeito de afrontar e reflectir o especial que resultou para min a partida da Arxentina.

Coma emigrante, coma algúns emigrantes, cheguei á Arxentina, fixen a miña riqueza, e marchei. Estiven en praia, estiven en montaña, vin cidades inmensas, percorrín camiños eternos, observei ceos perfectos e paisaxes imposibles, camiñei sobre xeo, cheguei á fin do mundo e peguei a volta… E todo o fixen rodeado de Galiza, rodeado de galegos. Penso que non fixen pouca riqueza.

Ó periplo polo Brasil dinlle un sobresaínte. Non me sinto capacitado para calificar á Arxentina. Non podo ser obxectivo, non podo ser imparcial. Os vencellos non o permiten. É coma preguntarlle a unha avoa se o seu neto é bonito. Non é xusto. Eu sei o que me aportou, saberei valorar os intres que vivín.

Polo de pronto xa me levo a primeira bola máxica. Esa que, por algún motivo, me resulta especial a nivel persoal.

A miña bola máxica de unha única estrela. Estaba en Buenos Aires, na Avenida Belgrano. Concretamente no número 2.199. Deuma un señor no segundo andar, na habitación 202.

DE TODO CORAZÓN, E POR SEMPRE, GRAZAS, ARXENTINA.