A Amazonia. A resistencia da natureza en estado puro.

Martes 19 de xuño. O noso avión cara a selva saíu ás 10:30 da mañá, e tras 1 hora e 45 minutos de voo aterrou en Iquitos, balcón peruano ó Amazonas. Nada máis baixar do avión sacudiunos un golpe dunha calor abafante, agudizada por unha humidade que roldaba o 90%.

Iquitos, capital do departamento de Loreto, é prácticamente unha illa. Cercada polo Amazonas e polos seus afluentes Itaya e Nanay, a ela tan só se pode acceder por aire ou tras unha longa travesía en bote. Debido ás dificultades que entraña acceder a ela, Iquitos é unha cidade pouco evolucionada, e as súas irregulares estradas son percorridas pola marabunta que conforman centos e centos de mototaxis.

Praza de Armas de Iquitos, cos mototaxis de fondo e cun señor de “bajona” en primeiro termo.

O taxista que nos recolleu no aeroporto apuntounos que a cidade conta con 1.700.000 habitantes. Posteriormente o noso guía Max asegurounos que a poboación é de 28.000 persoas. Se chegamos a preguntar nas redaccións de laSexta noticias e Intereconomía, non teriamos recibido datos máis dispares. Pola súa parte Wikipedia tira pola rúa de enmedio, e outórgalle a Iquitos 360.000 habitantes. Un xa non sabe qué pensar.

Instalámonos no hostel Golondrinas, o cal me recomendaran uns limeños cos que falara no hostel de Arthur a noite da despedida déste e de Ida.

Pola tarde puxémonos a procurar unha axencia coa que facer unha excursión pola Amazonia a mellor prezo do que nos ofrecían no Golondrinas. Non foi difícil. Wimba Tours enviábanos á selva dous días e unha noite, incluíndo infinidade de actividades desas que nun principio te enchen de ilusión, pero que a medida que se achega o momento de afrontalas do que te enchen máis ben é de pavor. Todo isto a un prezo máis que razonable. Comezaríamos a aventura ó día seguinte.

Tra-lo xantar puxémonos a descansar, pois aínda estabamos lastrados pola última batalla de Lima, a da despedida de César. Ademáis, había que gardar forzas para a selva, e por qué non dicilo, debiamos mentalizarnos. Eu non estaba preparado mentalmente en absoluto para meterme no bosque tropical máis extenso do planeta. Deiteime ás 16:00 do serán e espertei ás 07:00 da mañá. Erguinme coma me deitara, non saquei nada en claro de min mesmo.

Ás 08:00 pasounos a recoller Max, o noso guía Wimba, para comezar a excursión. Comezámola navegando durante media hora na típica embarcación amazónica polo río Itaya, de augas escuras, case negras, debido á descomposición de raíces e demáis vexetación no seu interior. Chegamos ó distrito de Belén, conformado na súa totalidade por casas aboiantes e que conta co mercado máis importante da cidade.

Continuamos ata entrar no río Amazonas. De augas marróns debido ós sedimentos, e moito máis claras que as do Itaya, as diferentes correntes que leva cada un impiden a súa mistura, e unha liña perfectamente debuxada marca o límite entre ambos.

Augas do Amazonas en primeiro plano, e ó fondo, as do Itaya.

Detivémonos para darlle de comer a pirañas e sábalos. A súa voracidade, o balbordo que montan ó abalanzarse sobre a comida na mesma milésima que ésta entra en contacto coa auga, de verdade que impresiona. O máis semellante que vira ata ese momento na miña vida fora a Cons nunha churrascada, pero nada que ver.

Balbordo criminal que montan as pirañas ó abalanzarse sobre a comida.

A poucos metros atopábase un grupo de crocodilos. Max díxonos que poden alcanzar os cinco metros de lonxitude. Espero que na súa especialidade, a natureza, os datos que manexa sexan máis fiables que os demográficos, porque en caso contrario estamos aviados.

Nesa mesma charqueira, entre todos estes simpáticos lagartiños, campaba ás súas anchas unha temeraria tartaruga. Tranquilísima, confiando plenamente no seu sprint letal en caso de que ós crocos lles aperte a lareca.

A tartaruga máis gocha, no medio de mil crocodilos.

O estanque de ó lado estaba sementado de Victorias Regias, unhas follas de forma circular, de máis dun metro de diámetro que aboian sobre as augas das lagoas. Poden aturar ata oito quilos de peso, están cubertas de espiñas na súa cara mergullada, e a súa esperanza de vida é… dunha semana. E non vin eu que a aproveitasen demasiado.

Victoria Regia.

Ó seu carón alimentamos tamén a un grupo de paiches. Feos coma demos, grandes coma mastodontes, brutos coma arados. Peixe de auga doce máis grande do mundo, poden chegar a medir ata tres metros, e a súa carne é ben cotizada no mercado.

Paiche, pura ansia.

Paramos para xantar, e á reanudación visitamos a reserva de animais. Aquí acollen ós que atopan feridos, enfermos ou abandonados. Sánanos ou rehabilítanos, e vóltanos á vida salvaxe.

Por alí había coatíes, aqueles animaliños achuchables que coñeceramos en Iguazú. Definitivamente non deben ser tan adorables, porque aquí tamén nos advertiron de que existe risco de que te traben. De feito dixéronnos que podiamos coller e acariñar a calquera becho vivinte que por alí andivese agás ós coatíes. E iso saído da boca dun tipo que anda tódolos días entre pirañas e anacondas, gaña bastante credibilidade.

Os nosos añorados coatíes.

Igual que en Samaipata, Bolivia, creeime o meu propio exército de monos. Entregáronse a min, a papá mono, un mono capuchino chamado Pacucho, unha mona lanuda chamada Blanca, e outro monete pequerrechiño chamado irónicamente King Kong, ademáis de varios monos araña, aínda que éstes se amosaron un pouco máis reticentes.

Con King Kong ó ombreiro. Un, que é do Calvario.

O monete Pacucho.

Cons coa mona Blanca.

Morrimos de risa coa lora Aurora, unha auténtica cachonda mental que sempre tiña un comentario inxenioso co que saír, cando non se poñía a facerche a burla. Non sei se o de “lora” é correcto, non quixera eu pecar de Bibiana Aído, pero así vai ficar. ¿Qué é a vida sen riscos?

Aurora, unha risión.

E xa postos a enlamarme, vou dicir que estivemos cunha guacamaya, a guacamaya Susi. Sempre fascinante o colorido da plumaxe destes animais, non cabe dúbida.

Susi rillando.

Entenrecímonos co tucán Juanito, a quen os monos lle arrincaran as plumas da cola, o cal lle impedía voar e o obrigaba a desprazarse a pequenos e graciosísimos chimpos.

O tucán Juanito.

Pendurado dunha rama albiscamos un perezoso. Sempre me chamaron a atención poderosamente estes animais. Un becho que só esperta para comer e defecar, que non move un músculo durante horas, que lacazanea ata crear musgo na súa pelaxe, e non é esaxeración miña, e que as poucas veces que se move o fai á velocidade e gracilidade coa que o facía Fraga Iribarne nos seus últimos anos de noxenta vida, merece a atención de calquera. É certo que nesta viaxe estamos a ter unha sorte maiúscula, pero non tanta como para ver moverse a un perezoso. Si, pura preguiza.

O “perezoso”, vivindo a vida ó máximo.

Sorprendímonos coa rareza da tartaruga prehistórica, coñecida pola Amazonia como mata-mata. Cunha cabeza con forma esmagada coma se lle tivesen pasado por riba dela catro trailers, unha estampida de búfalos e Rosa de Operación Triunfo, e un desconcertante sorriso que fai que se asemelle a unha especie de Joker do Amazonas, este animal é un dos familiares máis achegados ós extinguidos dinosauros dos que poboan actualmente a faz da Terra.

Tartaruga prehistórica. Na miña vida vira cousa igual.

Pero o momento estelar foi o encontro coa anaconda. Magnífico animal, e aínda que o noso exemplar non era dos máis longos, o respecto que impón igualmente é impresionante. Que lle pregunten a Cons, que no medio do clásico ritual para guiris de poñerse a anaconda ó pescozo, ésta fixo un mínimo amago de apertar un pouquiño, o cal orixinou que o noso amigo aportase unha importante cantidade de abono ás fértiles terras amazónicas.

Anaconda ó pescozo, o que se coñece como turismo extremo.

Posteriormente, os guías promocionáronnos varios potingues propios da selva. Comezaron polo Siete Raíces, elaborado a partires das madeiras maceradas de sete árbores amazónicas. Continuaron polo Sangre de Drago, utilizado vía tópica para sanar feridas abertas e vía oral, diluído en auga, para combater as úlceras. Pensei en mercar unha garrafa para Eva, pero lembreime de que nos aeroportos non o ía poder pasar. E finalmente presentáronnos a Grasa de Boa, beneficiosa para fracturas e contusións. Había que mercar algo, e unha vez descartado o Sangre de Drago, decantámonos polo Siete Raíces, por se alguén o dubidaba.

De volta ó refuxio, ou cabana, ou como queirades chamarlle ó sitio onde debiamos pasar a noite, detivémonos para observar golfiños. Os míticos golfiños rosados do Amazonas, que segundo parece, cando son novos, teñen a mesma cor que os que viven no mar. Só puidemos observar de lonxe os seus lombos, que nin se quera as súas aletas dorsais, que non posúen, xa que non se achegaron en ningún momento.

O noso refuxio, ou cabana, ou campamento, eu qué sei.

O outro guía, Alaír, explicounos que pola zona existe unha lenda moi arraigada, unha crenza con moito peso, que di que de cando en vez os golfiños se transforman en seres humáns con aparienza de gringo, loiro e de ollos azuis, e cun chapeu para agochar o espiráculo, o burato por onde respiran. Achéganse ás mozas e fanlles as beiras ata hipnotizalas e levalas canda eles a facerlles cochinadas no fondo do río. Nesta crenza, que, como digo, está moi extendida polos pobos amazónicos, escúdanse moitas mulleres para argumentar embarazos pre-matrimoniais e outras clases de situacións escabrosas.

Representación da lenda dos golfiños. Ten pelotas o bebé-golfiño.

Pola noite, despois dunha cea a base de carne de caimán, a cal ten un gusto case idéntico ó polo, saímos a facer unha expedición, atención ó titular, saímos a facer unha expedición para observar tarántulas. Max e máis no-los dous. Ninguén máis do noso grupo se apuntou a adentrarse de noite na selva amazónica para andar a xogar coas entrañables tarántulas. Dende logo, incomprensible a súa actitude.

Velaí a mala besta.

Non tivemos que agardar demasiado para atoparnos coa nosa primeira arañiña. Transcorridos dez metros dende a porta do noso refuxio, Max identificou un montículo de terra que sobresaía de entre a vexetación. Enchufoulle a lanterna ó burato da súa base, e fíxonos un aceno afirmativo coa cabeza. Alí estaba ela, a raíña dos arácnidos, agazapada, semellaba que lista e preparada, a piques de dar inicio á súa incursión nocturna de tódolos días para procurar comida.

Max, un tipo que descoñece o medo.

O noso guía Max sacouna para fóra, e pousouna na palma da man para que a observasemos con todo detalle. Nunca tiven unha relación demasiado prácida cos insectos. Tampouco cos arácnidos. Sempre me meteron un noxo bastante importante. Sempre rebatín ós seus defensores, incluso ós que aluden á beleza de bolboretas e xoaniñas. Cánto máis unha tarántula, unha araña que se alimenta de paxaros, roedores e anfibios. Se hai unhas poucas semanas alguén me di que no medio dunha noite pechada na Amazonia, ía ter o meu fuciño pegado a escasos centímetros dunha tarántula, faríalle un control de alcolemia, ou pasaríalle o contacto dalgún psicólogo coñecido.

Sen embargo alí estaba eu, moi tranquilo, analizando máis de preto do que xamáis tería imaxinado a aquel animal de aspecto temible. Os seus oito ollos, a súa pelaxe urticante, os seus caninos saíndo de entre o seu primeiro par de patas.

Palacete que se montou unha das bichas.

Non sabería explicar o porqué da miña calma, da miña confianza. Pode que ma transmitira Max. Ou pode que ma transmitira a propia Amazonia.

Tamén atopamos ras diminutas.

Dimos unha pequena volta ó redor da cabana, duns 15 minutos, ó longo da cal atopamos outras catro tarántulas, e un par de ras pequerrechiñas de todo, unha verde e outra vermella. A idea de Max era atopar tamén algunha serpe, pero non puido ser.

Outra mini-ra, esta vermella.

Rematada a expedición na procura de tarántulas, fúmonos deitar, xa que ó día seguinte había que acordar cedo. A nosa noite no medio e medio da selva foi prácida de todo. Os tan temidos mosquitos amazónicos tiveron un comportamento excelente. Eu atrevinme a durmir en gallumbos, e non me botei repelente. Sorprendentemente non me picou nin un. Tampouco podería atopar unha explicación ó respecto que me gardaron os mosquitos da Amazonia. Supoño que a nosa estancia en Lima estaba demasiado recente, e polas miñas venas corría aínda máis pisco ca sangue. Algo que, polo visto, non é do agrado destes bechos.

Como digo, o xoves erguímonos ben cedo, concretamente ás 05:00 da mañá. A idea era observar a alborada na Amazonia. O tempo acompañou, e un ceo completamente despexado permitiunos desfrutar da espectacular saída do sol tinguindo dun vermello intenso o horizonte selvático.

Alborada no Amazonas.

Tralo amencer, e de novo só no-los tres, dimos un paseo por San Rafael, o poboado máis achegado ó noso refuxio, o cal estaba engalanado coa bandeiriña do Perú en cada unha das súas vivendas para celebrar a festividade de San Xoán.

Polo camiño iamos atopando diferentes animaliños e prantas de todo tipo, e de cada un, Max dábanos a explicación pertinente. Vimos monos mormacet, chimpando de póla en póla. Mágoa non poder tirarlle algunha foto, xa que os condenados se movían á velocidade do vento.

Vimos víctor díaz, un paxaro pequecho, ben bravo, que se bota enriba dos depredadores das súas crías a peteirarlles na cabeza.

O cacique, femia da oropéndula, ave de enorme intelixencia, que imita o son de infinidade de animais con diferentes finalidades. Algunhas tribus amazónicas danlle de comer ás súas crianzas o cerebro do cacique para potenciar a súa intelixencia.

Max falounos tamén do yacana, unha ave que para refuxiarse dos seus predadores mergúllase na auga deixando fóra dela tan só o peteiro para respirar, e que para saír á superficie, agatuña polo tronco das árbores cunhas púas que ten no dorso das súas ás.

Vimos hierbabuana, amenta en galego; vimos folla de limón, utilizada para facer infusións; e tamén achiote, usado polas mozas para maquillarse.

Achiote.

Topamos tamén cun cento de prantas medicinais, das cales o fenómeno do noso guía nos explicou o uso e beneficio de cada unha delas.

Max, no bote no que navegamos os dous días.

Antes de xantar fumos a facer a visita á tribu dos yaguas. Segundo parece, foron traídos do río Napo, afluente do Amazonas en Ecuador. Na Amazonia peruana viven á beira do río Putumayo, e tódolos días percorren máis dunha hora de camiño ata o punto onde se atopan cos turistas.

Ó chegar déronnos unha calurosa benvida, sempre falando no seu dialecto. Despois, un deles fixo unha traducción ó castelán, insistindo no punto de que son indios auténticos, nada de pantomimas para turistas. Tirámonos fotos con eles. Tiramos coa súa arma típica, a cervatana, á que eles chaman runasé. E posteriormente sacáronnos a bailar. A min isto xa me superou, e negueime a facelo, igual que cada fin de semana fago na Sala Mondo ou no Loft.

Tirando con “runasé”.

Eu si creo que sexan indios auténticos. Incluso que vivan daquel xeito tan básico e natural. Aínda así, todas aquelas actividades resultáronme demasiado forzadas, non me sentín cómodo comprobando cómo aquelas pobres xentes, sinxelas, amables e alegres, facían todo tipo de monadas e demostracións para un fato de gringos.

Os yaguas pintáronnos a cara segundo o noso estado. Cons solteiro, eu esquecido.

Despedímonos dos yaguas, que non deixaron de falarnos e de sorrirnos en todo momento, e dirixímonos ó refuxio para xantar.

O tour, en principio, remataba aquí. Tralo xantar debiamos voltar a Iquitos, pero Max, que como dixen varias veces, era un crack, levounos a darnos un baño no Amazonas. Antes do baño fixemos un intento de pescar pirañas, pero éstas amosáronse demasiado rápidas e paparon o cebo do anzol en tódalas ocasións que o lanzamos antes de retirar a cana.

Con Max, de chapuzón no Amazonas.

Cando desistimos, mergullámonos nas mornas e turbias augas do río Amazonas. A escasos metros de onde estivemos tentando pescar pirañas. E naquelas augas completamenete marróns, que non permiten ver nada a máis de 10 centímetros de profundidade. Segundo Max, non hai perigo, as pirañas só atacan se cheiran sangue.

Untámonos de lama, e soterrámonos nela tentando camiñar pola beira do río. Foi divertido, estimulante. Moi especial.

Agora si era tempo de voltar a Iquitos, de dicirlle adeus á selva no seu estado máis salvaxe. Como dixen, todo me resultou un tanto forzado, algunhas cousas ata un chisco circenses. Demasiado preparado por e para os turistas. Tamén é certo que a ver quén é o guapo que se adentra na Amazonia pola súa conta para vivir experiencias máis naturais.

De todos xeitos, nada te pode apartar da abraiante vivencia que é o simple feito de estar, de percorrer a selva amazónica. Coa súa maxestuosa vexetación, intensa, vasta. Coa súa fauna única. Por algo é a rexión de meirande biodiversidade do planeta. Vivir na Amazonia é coma teletransportarse a un deses documentais de La2 cos que todos quedamos durmidos algunha vez despois de comer, pero sen a voz en off que produce a somnolencia, e coa sensación única de vivilo en directo, de respirar o seu aire, o máis puro da Terra.

Foi, ata o de agora, o destino que máis me custou asimilar, darme conta que me atopaba nel, tratar de valorar o especial do momento. Estraño, xa que o Amazonas constituía outro dos meus tres destinos predilectos, e levaba meses tratando de facerme á idea. Penso que ó final conseguín procesalo.

Chegamos a Iquitos ás 17:00 do serán, e tras preparar os petates, pegarnos unha ducha e cear, quedamos con Max para tomar uns pisco sours. Os derradeiros no Perú, xa que ó día seguinte embarcariámonos nun bote durante tres días polo río Amazonas con destino Leticia, en Colombia, na Amazonia colombiana.

Peirao de onde saímos, dende a proa do noso bote.

E así foi. O venres ás 19:30 zarpaba o noso bote. Un barco de tres andares, o baixo para transportar mercadoría e os outros dous con pasaxeiros. Existe a opción de durmir en hamaca ou ben en camarote. Nós escollimos a segunda, máis que nada para levar as mochilas máis seguras, baixo chave. O camarote, pola súa parte, non é que fose un derroche de comodidade, co seu metriño cadrado de espazo, pero non nos podiamos queixar.

O noso camarote, non apto para claustrofóbicos.

Foron tres días navegando polo Amazonas onde, a verdade, moito non houbo que facer. Podías deitarte á bartola, pasear pola cuberta… deitarte na cuberta e pasear á bartola. ¡Ah!, e mirar pola borda as augas do Amazonas.

Hamacas no andar de arriba.

Existe un bote rápido, que custa case o dobre e que fai o mesmo percorrido… en oito horas. Eu preguntábame cómo é que a diferecia é tanta entre un e outro. Cando estiven a bordo obtiven a resposta. O noso bote desprázase a unha velocidade absurda, que pode alcanzar ata os -30 quilómetros por hora. Ademáis disto, o anxiño detense sobre vinte minutos en cada poboado que atopa polo camiño, e asegúrovos que non son poucos. Iso si, o prezo inclúe almorzo, xantar e cea.

Mallados coma polbos, chegamos a Leticia o domingo ás 14:00 do serán. Puxémonos a procurar o Hostel La Jangada no-los dous máis Yoshimi, unha xaponesa que coñecimos no barco e que estaba coma unhas maracas de tola, e unha parella de australianos.

Hostel La Jangada.

Igual que en Iquitos, a calor era abafante e pegañenta. Leticia é unha cidade situada no departamento de Amazonas, na Amazonia colombiana, e forma parte da triple fronteira que conforman Colombia, o Perú e o Brasil. Aquí os datos demográficos son máis certos que en Iquitos: conta cunha poboación de 32.000 habitantes. E se en Iquitos as estradas estaban invadidas por mototaxis, aquí a invasión confórmana as motos.

Leticia.

Igual que a cidade da selva peruana, o que ofrece Leticia é básicamente tours pola Amazonia, e todo tipo de actividades relacionadas coa selva. Nós xa fixeramos a nosa excursión en Iquitos, así que, básicamente, os tres días que pasamos no Hostel La Jangada adicámolos a tentar solucionar a nosa saída de Sudamérica, cousa que, polo momento, non parece que vaia a ser doada.

E así, entre suores e choivas tropicais, chegou o mércores, o día 27, data na que tiñamos reservado o noso voo de Leticia a Bogotá.

O avión despegaba ás 14:30. Despedímonos da selva, da Amazonia, do propio río Amazonas. Do segundo dos meus destinos predilectos. Si, houbo situacións, actividades que resultaron demasiado preparadas para turistas, demasiado forzadas. Pero aínda así, o especial que foi pasar eses días no medio da natureza máis salvaxe, a diferenza tan brutal, a distancia de anos luz que existe entre a miña vida cotiá na cidade e estoutra no medio do bosque tropical, compénsao todo.

Si, na selva atopei a miña terceira bola máxica. Na Amazonia cubrín o segundo dos meus sete obxectivos. Cando xa pensaba marchar sen atopala, un indio yagua pousoume a súa man no ombreiro cando eu camiñaba de costas. El decatárase de que todo aquelo me estaba a resultar un tanto incómodo, e para convencerme de que a súa tribu eran auténticos yaguas, meteu a man no peto e agasalloume coa bola do dragón.

Por iso xa non o dubido. E por iso xamáis esquecerei a miña estancia nesta marabilla natural do planeta, se cadra a máis importante de cara a nosa sustentabilidade.