Santa Cruz e La Paz, as dúas caras de Bolivia; e despedida vía Titicaca.

Xoves 17 de maio. Día das Letras Galegas, así que vou a escribir este post en galego, aínda que só sexa a portada. Era mediodía cando Arthur, Cons e máis eu collimos unha furgoneta que nos había levar de Vallegrande a Santa Cruz, a cidade máis poboada de Bolivia.

Nun principio sentamos os tres na fileira de atrás, pero cando comezaron a chegar os demáis pasaxeiros con equipaxes máis grandes ca eles, a redistribución do espazo por parte do conductor levoume a ocupar o sitio do copiloto. O carácter do piloto era suave e agradable coma o dun gremlin mollado, eu tampouco tiña moita gana de conversa, así que botei as seis horas de camiño escoitando música.

Cando ó chegar a Santa Cruz, xa de noite, quitei os auriculares e me interesei polo estado dos meus compañeiros, decateime de que, por unha vez, tivera sorte na localidade que me tocara para face-la viaxe. Segundo parece, a travesía na fileira de atrás convertérase nunha auténtica tortura.

O espazo do que dispoñían Arthur e Cons, xa de por si escaso debido ó amoreamento de equipaxe, viuse aínda máis reducido cando ó pasaxeiro de diante, un señor de apenas metro e medio, déuselle por bota-lo respaldo hacia atrás, e pasaron as seis horas de percorrido coas pernas medio tullidas.

A cousa mellorou cando outra das pasaxeiras da fileira de diante optou por baixa-la xanela xusto cando se puxera a chover, e alcanzou o grao de perfección absoluta cando a súa amiga decidiu darlle un toque festivo ó ambiente e púxose a pinchar música para todo o automóbil.

Non temos nada en contra da música tradicional boliviana. Pero a tradicional. Porque a que se fai hoxe en día, a cumbia, o reguetón ou a bachata, todos eles na súa versión máis infame e barateira, debe ser o que se escoita nas profundidades do inferno para torturar ós condenados, ou o que utilizan os líderes das sectas para inducir ó suicidio colectivo. Insufrible, en serio.

Así pois, cando todos baixamos do carro, atopeime con dous seres de xesto iracundo, ollos inxectados en sangue, e bocas convertidas en lanzadeiras de constantes improperios, insultos e todo tipo de maldicións dirixidas ó resto de ocupantes da furgoneta. De verdade que metían medo. Acougueinos, e puxémonos a procurar o Santa Bárbara, o hostel que Arthur, a nosa pequena máquina xermana de organizar, tiña preparado para nós en Santa Cruz.

Corredor central do Santa Bárbara.

O venres matouse a chover todo o día. Santa Cruz, situada ó leste do país e na parte menos elevada do altiplano con tan só 500 metros sobre o nivel do mar, é unha cidade húmida e calurosa. De poboación superior ó millón de habitantes, conta cunha arquitectura elaborada, harmoniosa, agradable. O seu tránsito, tanto de peóns coma de vehículos, non agrada tanto, e nel imperan o ruído e a desorde.

Entrado o serán, apareceu Helene chegada do seu periplo para coñecer as misións xesuíticas, ou non sei qué historias. Ofrecímoslle á nosa amiga bretona o plan que deseñaramos para a noite, consistente en coller unha botelliña de singani e bebela no hostel antes de pegar unha voltiña por aí. Efectivamente, xa tardabamos en darlle duro á bebida típica de Bolivia. A Helene, que pouco facía falta para meterlle a salsa no corpo, pareceulle estupendo, e aportou á festa dúas amigas súas bolivianas.

Tratábase de dúas mozas cultas e preparadas, interesadas na nosa percepción tanto do seu país coma do seu panorama político. En datas e destinos anteriores polo país do altiplano xa nos sorprenderan varias mostras de disconformidade e incluso algunha manifestación por parte do sector sanitario en contra de Evo Morales. Falando con estas dúas rapazas confirmouse a nosa percepción de que o apoio a Evo en Bolivia non é tan abrumador, que a imaxe de salvador do pobo que nos chega a Europa non é tan fiel.

Segundo parece, os catro departamentos do leste do país, liderados por Santa Cruz, conforman unha oposición bastante sólida ó goberno, e as quiexas das nosas relatoras revelaban que a resposta do presidente á mesma prodúcese con man dura e represión. Incluso nos apuntaron a existencia dun movemento independentista razoablemente vertebrado por parte deste sector do país.

Cabe lembrar, para que teñades tódolos datos e poidades así valorar por vós mesm@s, que Santa Cruz é o motor económico de Bolivia, e os do leste son os departamentos onde máis cartos se moven no Estado Plurinacional, coa mala relación coas políticas de esquerda que estas capas sociais adoitan manter.

Ó remate da parola política, moi interesante, visitamos o Estación Rock, un pub que a Cons e máis a min nos congratulou sobre maneira, e onde desfrutamos duns bos groliños e de fantástica música.

Vista da Praza de Armas de Santa Cruz de noite.

O sábado a conta atrás de finais do Celta marcaba o número 4. O Alcoiano rendía visita a Balaídos, e a verdade é que pouco puido facer ante un Celta que lles pasou por riba coma unha apisonadora. Nova proba de lume solventada con autoridade e facendo gala dun momento de forma primoroso, pero o Valladolid tampouco afrouxa. Insisto, haberá que loitar ata o final.

Saín do ciber onde escoitara o partido e dirixinme ó bar onde Arthur, Cons e máis Helene quedaran para ver a final da Liga de Campións. Despois do que viña de escoitar, o espectáculo resultoume cando menos mediocre, e aínda por riba o resultado deprimiu ó pobre Arthur. O positivo foi a visita sorpresa que recibimos por parte de Nati, a arxentina toliña que coñeceramos en San Pedro de Atacama.

Equpo co que presenciamos a final da Liga de Campións. Helene, Nati e Arthur, rebosante de ledicia tralo remate do partido.

Tocaba poñer rumbo a La Paz, e despedirnos, desta volta de xeito definitivo alo menos nesta viaxe, da nosa segunda bretoniña, Helene.

Chegamos a La Paz, sede do goberno boliviano, o domingo pola mañá. Coa boa impresión que nos causara o Hostal Torino en Sucre, decidimos repetir experiencia, pero na súa versión paceña o Torino é máis caro, e non ofrece nin almorzo nin internet. Durmimos unha noite, e o luns instalámonos no Loki, un hostel especialmente enfocado para extranxeiros, concretamente para os máis novos, para a mocidade. Non sei se vedes ónde quero chegar: o Loki ofrecíanos festa rachada tódolos días con xente de todo o mundo, algo que non nos desagradaba de todo a ningún dos tres. Ademáis, nel reatopámonos con dous membros do Asshole Team: Maz e Marcus.

Casco antigo de La Paz.

Os catro días de estancia en La Paz combinamos festas nocturnas no Loki con escapadas diurnas pola cidade. No tocante ó primeiro aspecto cabe destacar as competicións organizadas polo propio hostel.

O luns había Quiz, 30 preguntas en bloques de 10 separadas por temas, e catro litros de birra para o equipo que presentase meirande número de respostas correctas. Eu formaba equipo con Arthur e con dúas alemás que alí coñecimos. Vímonos superados por un equipo de israelíes, que estou case seguro que fixeron trampa e tiraron de Wikipedia. Seguro.

E o martes, Beer Pong. Cada parella sitúase nun extremo da mesa con seis vasos de cervexa onde o equipo contrario ten que encestar unha bola de ping pong. Cada vaso que che encaixan, bebes. Eu formaba parella cunha londiñense. Polas similitudes co baloncesto tiña todo ó meu favor para impoñerme, pero non puido ser. Pasamos un par de roldas, pero por primeira vez na miña vida, sentinme identificado cos españois: caímos en cuartos de final.

De festa con Marcus no Loki.

Pero, como dixen, non todo foi festa. Polo día fixemos varias escapadas pola cidade. E teño que dicir, con tódolos respectos, que La Paz non me fixo demasiado feliz. O enclave é impresionante, situándose no val que conforman infinidade de cerros e formacións montañosas, ó longo das cales continúa medrando a cidade. Pero medra dun xeito desordeado, antiestético, amoreando vivendas unha enriba da outra sen ningún tipo de control. Os edificios, sen rematar, non contan con ningún tipo de pintura, e a alaranxada do ladrillo é a única cor existente nas formacións montañosas que rodean a cidade. En definitiva, a sensación que dá La Paz é a dunha pequena cidade rodeada dunha inmensa favela, ou villa en arxentino.

E no centro da cidade, a parte situada no val, reina o puro caos, a contaminación ambiental e sobre todo acústica, principalmente causada polo constante ruído dos cláxons dos automóbiles que non cesan. En serio, é desesperante. Un día máis en La Paz e teriades un amigo asasino en serie.

Refuxiándome no amor de Arthur para sobrelevar o barullo de La Paz.

Despois de poñer a feder a La Paz, situámonos no martes 23 de maio. 14:00 horas hora boliviana. Celta – Xerez. Antepenúltimo paso, antepenúltimo obstáculo a superar polo Celtiña antes de chegar á beira da Primeira División. Seguimos o partido nunha cafetería con conexión decente, algo realmente complicado de atopar en Bolivia. Alí estabamos Cons e máis eu acompañados por Aníbal, un chileno que coñecera minutos antes no hostel e que se animou a seguir as evolucións de Orellana.

Metade partido metade drama, a casta e a coraxe desplegadas polos rapaces elévaos ó rango de heroes. Demostración sen paleativos de identificación cunha camiseta, de sentimento por unhas cores. Pura épica. 4-1 tras unha remontada, como digo, heróica, e novamente a pelota no tellado do Valladolid. Ó remate do choque tiven que pechar moi forte os ollos, golpear o peito, apertar os dentes, morde-lo beizo. Non podía chorar. Aínda quedan dous pasos, e son de xigante.

E namáis remata-lo drama, rumbo a Copacabana, cidade situada á beira do Lago Titicaca e que serve de fronteira co Perú. Arthur arrincara pola mañá con Judith, unha alemá que coñeceramos a noite anterior no hostel. Judith era todo un personaxe. Independente, despistada, adicta ó viño tinto. Pasaba o día rindo a gargalladas. En serio, existen persoas sorrintes, persoas risueñas, persoas de risa fácil, e despois está Judith. Unha auténtica pallasa, no mellor dos sentidos da palabra, se é que ten algún malo.

Copacabana, na parte boliviana do Titicaca.

Xuntámonos os catro ben pasado o solpor, sobre as 21:30. Despois dun curto debate, deseñamos o plan para a estancia en Copacabana. Decidimos visitar o xoves á Isla del Sol, unha illa no medio do Titicaca, o lago navegable máis alto do planeta, situado a case 4.000 metros sobre o nivel do mar. Atracamos na parte norte.

Judith, facendo o parvo con Arthur.h

A Isla del Sol é de orografía abrupta, difícil de percorrer por elo e pola altura, que fai que che falte o aire nos pulmóns. Aínda así está poboada por xentes humides, que traballan as súas terras e o seu gando mentres se comunican maioritariamente no que nós identificamos coma aimara. Visitamos unhas ruínas incas e voltamos ó albergue para, despois dunhas partidiñas de asshole, descansar ben e gardar forzas para o que nos agardaba o día seguinte.

Peirao norte da “Isla de Sol”.

Venres. Eles tres erguéronse ás 06:00 para presenciar a alborada. Eu, co estómago en lamentables condicións, quedei na cama ata as 09:00. Cando estivemos os catro listos e preparados, dispuxémonos a afrontar a meirande animalada que se nos puido ocorrer dado o entorno no que nos atopabamos.

Alborada en “Isla del Sol”.

Aínda non sei moi ben por qué, a Arthur déuselle por propoñer percorrer a illa de punta a punta coas mochilas ó lombo, para dende o extremo sur, coller o bote de volta a Copacabana. Sete quilómetros. A 4.000 metros de altitude. Con case 20 quilos ás costas. Hai que dicir que existe un bote que fai este percorrido regularmente. Ninguén puxo moita énfase en levarlle a contra. Teño que recoñecer que fun o que máis apoiou a moción. Por favor, non me preguntedes por qué. Na cea da noite anterior Arthur xa se estaba arrepintindo da súa proposta, e o moi trastornado empecinouse en conseguir alugar un burro para que nos levase as mochilas, e a piques estivemos de conseguilo. Sería apoteósico, pero non puidemos concretalo. Aínda así xa non había volta atrás, insisto, non teño nin idea de por qué.

Antes de afrontar a derradeira media hora de travesía.

Levounos máis de tres horas, pero fixémolo. E investimos menos tempo do agardado, do que nos dixeron que iamos tardar. Sentinme ben, axudou a paisaxe que nos atopamos na parte sur, moito máis verde e alegre.

O plan era coller o bote de volta a Copacabana e meternos nun autobús directamente a Cusco, no Perú. Na propia embarcación coñecimos a dúas compoñentes máis para a nosa expedición, que tamén menexaban o mesmo plan e que se coñeceran en La Paz.

Por un lado estaba Ida, unha dinamarquesa de tan só 19 aniños amorosa coma ela soa. Tiña unha festa inesgotable no corpo, e a todos nos metía unha envexa máis ben tirando a insana cando se lle daba por facer eses alardes de enerxía que só te podes permitir facer cando tes esas idades. Penso que tod@s sabedes a qúe me refiro.

E pola outra banda estaba Natalie. Chegada de Suíza, Nati era directa, clara, concisa. Vacilona, sarcástica, inxeniosa. Lambereteira incorrixible, namoroume nunha conversa trascendental nocturna, desas nas que arranxas o planeta de polo a polo.

Dous galegos, un alemán e unha alemá, unha suíza e unha dinamarquesa. Do Asshole Team pasaramos ó Europe Team, e con el estabamos a abandonar Bolivia.

Un país enormemente modesto, pero que enche. Pobre en P.I.B., multimillonario en historia, en cultura, en variedade natural. De xentes sinxelas de corazón e complexas de personalidade. Envorcados coas súas raíces, involucrados e identificados coa súa verdadeira orixe.

Na contra do que diga o Banco Mundial, Bolivia é un país moi pero que moi rico.

Sucre, Samaipata e Vallegrande. Comezamos a “Ruta do Che”.

Xoves 10 de maio. Coma dixen, o Asshole Team dividíase. O noso “comando”, integrado por Maz, Arthur e no-los dous, partía hacia Sucre ás 19:00 do serán. O autobús facía escala en Potosí, así que canda nós viaxaron @s integrantes do comando que ficaba na cidade das minas de prata: Pedro, Marcus, Dayana, Debbie e François. Deles despedímonos á 01:00 da madrugada, e continuamos coa nosa marcha hacia a capital do departamento de Chuquisaca.

Chegamos contra as 04:00 da mañá. Puxémonos a buscar un por un tódolos hostels que levabamos preparados, e todos estaban completos. O Hostal Torino foi o que nos abriu as súas portas. Puxémonos a durmir, Maz e Arthur nas súas camas propias, Cons e máis eu compartimos unha de matrimonio.

Sucre dende a azotea do hostel.

O venres pola mañá saímos a facer uha volta de recoñecemento por Sucre. Capital constitucional do estado, e sede do poder xudicial, Sucre autoproclámase a Capital Digna de Bolivia, título que ostentou ata a guerra civil contra La Paz en 1.899. De grande peso histórico, en Sucre xurdiu o que se coñece coma o “Primer Grito Libertario de América”, primeiro foco de rebelión contra o Imperio Español en todo o continente americano, o 25 de maio de 1.809, mediante a chamada Revolución de Chuquisaca.

Edificio do Concello, na Praza Principal.

Sorprendeunos moi gratamente Sucre, cidade limpa, segura e bonita, destacando principalmente as prazas 25 de Mayo, onde se ubica o edificio do concello, e Plaza Libertad, que da cobixo ó Teatro Gran Mariscal de Sucre.

Teatro Gran Mariscal.

Vimos pasar unha manifestación liderada por un sindicato que nos resultou un tanto extraño, e que deducimos que se trataba dun sindicato de empresa, e degustamos uns ricos e elaborados xeados nun pequecho local.

Manifa en Sucre. Sinceiramente, moito teñen que aprender de Vigo.

O sábado ó mediodía, nova final do Celta, e nova traxicomedia para poder seguilo pola Radio Galega en internet debido á paupérrima conexión existente en Bolivia. 3-0 ó Alcorcón, resultado máis cómodo do agardado, a pesares de ter un chisco de sorte ó adiantarnos no marcador cando máis e mellor xogaban os madrileños. Segunda praza conquistada (grazas, Manucho), e tomamos a dianteira na enconada loita que nos agarda de aquí ó final co Valladolid polo ascenso directo.

Ó longo do día foron chegando pouco a pouco membros do “Comando Potosí”. A primeira foi Dayana, e a continuación apareceron Pedro e Marcus, cun séquito tras deles que se trouxeron da súa estancia na cidade das minas de prata. Pola noite saíron tod@s a un concerto dun grupo de música tradicional boliviana e posterior copeteo, eu fiquei no hostal co estómago pocho.

“Plazuela de la mujer, madre y heroína”. Homenaxe do goberno boliviano á muller.

Xa o domingo, ás 15:30, tocaba prosegui-la ruta do Che, e o destino era Samaipata. Os integrantes da expedición eramos Arthur, Cons e máis eu, polo camiño quedou Maz. A travesía foi longa e tortuosa, alternando estradas asfaltadas con outras de terra e pedras, ó que hai que sumarlle o baixón considerable que pega a calidade dos autobuses bolivianos con respecto ós que estabamos afeitos no resto de Sudamérica. A imaxe é bastante impactante, coa xente deitada tanto na cabina do conductor coma no medio do corredor do propio bus.

Única parte de Samaipata sen rúas de terra.

Chegamos ás 04:00 da madrugada a Samaipata, que nos recibiu con choiva. O noso hostel, o Andoriña, todo un luxo e a moi bo prezo. Cando nos puxemos en funcionamento o luns polo serán, a nosa intención era coñecer o Fuerte de Samaipata, pero a choiva impedía o tránsito polos enlamados camiños que levan a el. Así que decidimos achegarnos ese día ó zoolóxico e deixar a visita grande para o día seguinte. Partimos no-los tres e máis Helene, unha bretona de 24 anos que coñecimos no hostel e que estaba a desempeñar o seu proxecto de fin de carreira en Bolivia. Un verdadeiro encanto, qué vos vou a contar.

O “zoolóxico”, así entre aspas, é unha vivenda coa que se fixo unha suíza que hai case 20 anos veu a vivir a Bolivia, que era unha grande amante dos animais e que comezou a coleccionalos e a distribuílos ó longo do seu terreo. Cando nós chegamos, o “zoo” estaba a ser mantido por catro voluntarios franceses, que coidaban as instalacións e daban de comer ós animaliños.

Con eles estabamos a falar, aínda non remataran de explicarnos que ó longo do terreo hai animais soltos, e entre eles monos que o máis normal é que se suban á xente, pero que non hai perigo, cando unha cría de mono aullador veu correndo hacia min, subiume polas pernas, enrolóuseme ó pescozo e asentouse na carapucha da miña sudadeira. De alí non sairía durante as case tres horas que andivemos por aquel “pseudo-zoo”.

O monete Alfredo, coa ledicia de ter atopado ó seu papá.

Con “Alfredo” ó pescozo, visitamos as gaiolas de monos menos amigables que non podían andar soltos, unha águia, gatos monteses, porcos bravos, un dos cales non parou de tirarlle os trastos a Helene, e algún que outro paxaro que non viramos nas nosas vidas.

Cando rematamos a visita, pasamos pola cabaña dos voluntarios. Eu, aínda con “Alfredo” ó lombo, xa comezaba a sentirme unha mistura entre Marco e Ross Geller. De súpeto vinme con outro mono enriba, éste adulto, e xogando cun mono-araña, e xa pasei a sentirme un pouco máis coma Tarzán. E para rematala, con tódolos monos enriba púxenme a darlle mimos a un San Bernardo ó mesmo tempo que tentaba comunicarme cun gato montés mentres un porco bravo andaba polo medio, e directamente me sentín coma “O Señor das Bestas”.

O Tarzán do Calvario.

O martes si era día de visita ó Fuerte. Consultamos a un taxista, e éste recomendounos que primeiro pasasemos polas fervenzas de Cuevas, e xa coa estrada un pouco máis seca, achegarnos ó Fuerte. Iso fixemos.

Unha das Fervenzas de Cuevas.

A visita a Cuevas, localidade veciña de Samaipata, é un percorrido por un parque, escadas arriba e escadas abaixo, pasarelas adiante e pasarelas atrás, que te van guiando por diferentes fervenzas e paraxes de interesantes vistas.

Con Arthur e Helene en Cuevas.

Moi bonito todo, a verdade. Nunha hora escasa xa rematáramos o percorrido, e estabamos subindo ó taxi do noso amigo para poñer rumbo ó Fuerte.

O Fuerte de Samaipata é un complexo que data da época prehispánica. Foi utilizado nun principio polos Mojocoyas como centro ritual e ceremonial, dos séculos IX ó XIV.

Monolito central do “Fuerte”.

Os bravos guaraníes utilizárono como lugar de tránsito aló polo 1.400 d.C.

Posteriormente serviu de territorio de contacto e centro administrativo para o pobo Inca, de 1.400 a 1.450.

Xa durante a ocupación española foi un punto de vilxilancia para garantir a ruta de unión entre Asunción e Lima.

Consta dunha enorme rocha monolítica de 220 metros de longo por 60 de ancho, esculpida con multitude de animais e formas xeométricas que simbolizan todo tipo de deidades, cheas de significados máxicos e relixiosos.

Polos seus laterais presenta varias cavidades que no seu día supuxeron o Templo das Sacristías, e nichos na era incaica. E ó seu redor, restos do que foron vivendas, prazas, varias hactáreas de zona administrativa e residencial.

Vistas dende o “Fuerte”.

Hora e media estivemos paseando polo Fuerte, trasladándonos a aquelas épocas, tan lonxanas no tempo pero tan achegadas no desenvolvemento social, superior ó noso en moitos aspectos.

Voltamos ó taxi. O pago da entrada ó Fuerte incluía tamén e visita a unha especie de museo pequerrechiño sobre arqueoloxía prehispánica. A el achegáronse Helene, Arthur e Cons. Eu non podía. Estaban a piques de dar as 15:00 do serán, e tiña que presenciar unha final. A primeira das cinco que lle restan ó Celta de aquí ó remate de tempada: Guadalaxara – Celta. Partido cómodo ante un conxunto alcarreño sorprendentemente frouxo. Bueno, cómodo a pesares de ter que rematalo á mañá seguinte, nun novo xiro esperpéntico no camiño do Celta ó que agardemos sexa a nosa volta á elite.

Mércores. Ás 11:30 despedímonos de Helene ata Santa Cruz, e collimos o bus que nos ía levar a Vallegrande, onde chegamos sobre as 16:00 do serán. Aloxámonos no Hostal Pinto. Baratísimo, cunha habitación para no-los tres con camas do máis confortables, e ducha de auga quente. Perfecto. Tras meterlle algo de combustible ó corpo, dispuxémonos a coñecer o que nos ofrecía o pobo.

Vallegrande.

Básicamente, o turismo en Vallegrande xira en torno á figura do Che Guevara. É aquí onde remata a ruta que leva o seu nome, xa que nesta provincia foi onde o exército boliviano, co apoio e supervisión ianqui, lle deu captura e morte a el e ós seus compañeiros de guerrilla.

Non vos vou aburrir contándovos cómo o Che Guevara e o seu grupo de 17 combatintes se instalaron en Bolivia, aló por 1.966. Cómo emprenderon unha viaxe de exploración pola zona, e cómo ó ser descubertos, os 18 enfrascáronse nunha loita sanguenta e irracional contra todo o exército boliviano. Cómo o 8 de outubro, nunha emboscada na Quebrada del Churo, o Che Guevara e os seus compañeiros son tomados prisioneiros, e cómo son executados ó día seguinte en La Higuera. É algo que, @s que non o coñezades, podedes informarvos sobre elo.

Os tres na Lavandeiría.

Achegámonos á oficina de turismo, ubicada no edificio da Casa da Cultura. Na planta baixa, un mini-museo de arqueoloxía prehispánica. No andar de arriba, outro en homenaxe ó Che. Saímos da Casa da Cultura, e dirixímonos ó Hospital Sr. de Malta. Na lavandeiría deste hospital foi exposto o corpo sen vida do Che Guevara durante dous días, 9 e 10 de outubro de 1.967. Estremecedor.

Sitio exacto no que foi exposto o cadáver do Che.

Xoves. Desbotamos a idea de visitar La Higuera, lugar onde foi executado o Che, por tempo e por cartos. Si visitamos o lugar, a foxa común onde foron soterrados el e mailos seus compañeiros, e que non foi descuberto ata 30 anos despois das súas mortes. Antonio, Aniceto, Arturo, Che, Pancho, Chino, Willy. A unhas ducias de metros, outra foxa, co resto de combatintes. Entre eles Tania, esposa do Che. Non foi agradable.

Foxa na que foron atopados o Che e os seus compañeiros.

Aquí foi atopada Tania.

Ás 14:00 emprendimos a marcha a Santa Cruz, e dimos por finalizada a Ruta do Che. A súa loita, os motivos que o levaron a emprendela, retumban nos nosos peitos e cabezas con máis forza que nunca. É imposible saber con certeza o que sentiu Ernesto Guevara cando fixo aquela viaxe en motocicleta por parte de Sudamérica canda o seu amigo Alberto Granado. Sen embargo, agora podo imaxinalo.

“Seamos realistas y hagamos lo imposible”.

Entrada a Bolivia. Xurde o “Asshole Tour”.

Martes 8 de maio. Ás 09:00 da mañá estabamos metidos nun microbús con destino á fronteira chilena con Bolivia. Pasamos por última vez os xa máis que cansinos trámites fronteirizos que supón cada entrada ou saída de Chile, e xa en territorio boliviano nos agardaban dous 4×4 para distribuír ós 12 ocupantes do micro, seis en cada un.

Distribución nos 4×4.

Eses dous 4×4 íannos transportar os vindeiros tres días polos destinos máis destacados do oeste de Bolivia, e eses 12 ocupantes do micro iamos convivir os tres días xuntiños, formando un equipo humán dunha calidade extraordinaria, unha auténtica piña que provocou que unha excursión realmente interesante, con sitios abraiantes por descubrir, se convertise en tres días inesquecibles, no medio dun ambiente inmellorable, entre risas e cachondeo constante. Xa vos irei contando cómo foi, agora é tempo de presentacións.

Aduana boliviana.

No noso coche, con Luis ó volante íamos, ademáis de Maz, Cons e máis eu; Dirk, un alemán graciosísimo, co que case morremos de risa, que era todo modestia pese a traballar deseñando proxectos para diferentes aeroportos e que era un freak da NBA ó meu nivel; e un matrimomio do máis tenro: Bre e Simon. Bre era unha mestra de primaria nada no estado de Nova Iorque. Era unha auténtica preciosidade, ademáis de amorosa e simpática coma ela soa. O “riquiñismo” galego transportado ós Estados Unidos, vamos. O afortunado, Simon, era un militar que viña de Londres. Tivemos clara a súa ocupación dende o primeiro segundo que o tivemos diante. Ó respecto que infundía o seu corpo, unha auténtica máquina de destrucción, sumábase a frialdade e distancia do seu trato. Isto duroulle exactamente unha mañá, o tempo que tardou en coller confianza e comezar a soltar determinadas machadas en momentos puntuais coas que escachabas de risa.

De esquerda a dereita, Dirk, Simon, Bre, Maz, e entre no-los dous, o guía Luis.

E no coche conducido por Saúl viaxaban Arthur, un enxeñeiro alemán que era un auténtico coco, unha especie de oráculo que todo o sabía e que tiña todo sempre baixo control; Dayana, unha neoiorquina de papás colombiáns do máis achuchable e á que agardamos cando cheguemos a Ianquilandia; Marcus, de Noruega, que estaba coma unha auténtica caldeireta e ó que lle debín de caer especialmente ben xa que a partir da primeira vez que falamos, cando me vía ó lonxe espachurrábame cunha aperta mentres berraba “¡mi amigo!”, e ata inventou o noso propio saúdo; Pedro; brasileiro de Belo Horizonte que foi ó que máis lle custou integrarse no grupo pero que cando o fixo descubrimos que era un verdadeiro fenómeno e non paramos de rir con el; e o matrimonio adorable de rigor: Debbie, de Holanda, e François. ¿Que de ónde era François? De Boiro, no te jode… Desta parella, coma dixen adorable, debo dicir que, non sei moi ben por qué, cada vez que miraban para min, non tiña máis que abrir a boca e xa estaban mexando coa risa.

O equipo enteiro. En pé, François, Debbie, Simon, Bre e Dayana. Agachados, Dirk, Maz, Arthur, Pedro e Marcus.

Sen dúbida, a chave para que houbese tan bo entendemento, a masa que uniu os bloques para que callase o muro, foi a predisposición que todos tiñamos para pasalo ben, a facilidade coa que todos riamos e faciamos rir, sempre coa mente aberta, sempre dispostos a ceder e a axudar.

Pois ben, unha vez presentados os protagonistas, toca coñecer os escenarios.

Nada máis poñer o selo de ingreso en Bolivia, entramos na Reserva Natural de Fauna Andina Eduardo Avaroa, unha reserva que se extende ó longo do deserto Siloli e na que en ningún momento se baixa dos 4.000 metros de altitude. E a primeira parada foi a Laguna Verde, que troca a súa cor cando o vento move os minerais que contén, variando a intensidade do verde.

Lagoa Verde.

A continuación paramos a observar o Desierto Dalí, nomeado así porque a paisaxe que ofrece aseméllase a un cadro do xenio catalán. Vós xulgaredes, o que está claro é que máis sentido que o das Tres Marías si que ten.

“Desierto Dalí”.

Tocaba momento relax, e como o deserto Siloli, coma o Atacama, tamén dispón de augas termais, qué mellor para elo que un bañiño nas súas augas. Eu, como xa probara a experienza con anterioridade en terras chilenas, e como estaba moi feliz coa miña recén reatopada virilidade, decidín manterme á marxe.

E se hai augas termais, diredes vós, xentes de mentes inquedas, tamén debería haber geisers, ¿non? Pois efectivamente, non podían faltar os geisers. Éstes, a diferencia dos chilenos do Atacama, non arroxan auga, soamente botan fume, pero a cambio a auga que consegue alcanzar a superficie mantense nela burbulleante, e a ampla variedade de minerais coa que conta a zona fai que en cada geiser emerxa dunha cor diferente, simulando unha enorme paleta coas pinturas en ebullición.

“Geisers” de cores.

Luis comentounos que actualmente se pretende aproveitar a actividade xeotérmica para xerar electricidade. Para elo fixéronse oito pozos duns 1.800 metros de profundidade cada un, coa finalidade de extraer un gas chamado bórax. Éste mistúrase co ácido sulfúrico que unha empresa privada importa de Chile, e a partires de aí suponse que xurde a enerxía eléctrica.

Ó caer o mediodía achegámonos a xantar ó refuxio onde iamos a pasa-la noite. Na sobremesa mantivemos unha interesante parola político-económica os dous galegos cos dous alemáns e máis con Simon. Debo dicir que, a pesares do coñecemento co que falaba Arthur, a postura de Dirk era moito máis achegada ó noso xeto de pensar. Simon adicouse máis ben a lanzar preguntas e supostos ó aire, coma para calarnos a todos. Qué crack.

Para o serán só restaba unha parada: Laguna Colorada. É a lagoa estrela de toda a reserva, e a verdade é que non é para menos. A súa cor vermella, a cal adquire ó procesar a luz do sol a alta concentración de plancton das súas augas pouco profundas, é dun intenso sorprendente. Neste “mar de sangue” habitan, aliméntanse e reprodúcense numerosos flamencos, e de tres tipos diferentes. Agora mesmo non me lembro dos seus nomes, informádevos vós un pouco, ¡que parece que hai que dárvolo todo feito! Desculpade este momento de ira descontrolada, ás veces éme complicado reprimir a besta salvaxe que levo dentro.

Lagoa Colorada.

Flamencos en Lagoa Colorada.

Percorrimos o perímetro enteiro da lagoa, e marchamos de volta ó campamento base. Alí, trala cea, a Maz déuselle por sacar un par de barallas de cartas, momento que ía resultar decisivo para o resto da excursión. Estivemos durante horas xogando a algo chamado Asshole (que traducido ó galego vería a dicir algo así coma “papahostias”), e as risas que nos botamos foron tan grandes que deron para bautizar a excursión. O nome, evidente: Bolivia Asshole Tour ’12. O meu intelecto privilexiado e o meu total dominio de calquera tipo de xogo de cartas orixinou que finalizase último e polo tanto asshole o 99% das partidas, o que me valeu o título de Principal Asshole para o resto da convivencia.

Dándolle duro ó “Asshole” no albergue.

Cando dimos por rematado o tempo de ocio, e aínda coa risa no corpo, deitámonos a durmir. A 4.400 metros de altura. Ó longo da noite alcanzamos temperaturas que roldaron os -10ºC. A miña virilidade foi e volveu en varias ocasións, ó ritmo das variacións de tamaño da zona xenital.

Á mañá seguinte erguímonos ás 07:00 para almorzar. A algún/a houbo que picar para rescatal@ do interior dun bloque de xeo. Eu non peguei ollo, pero non foi polo frío, nin pola calidade da cama, que consistía nun colchón enriba dun bloque de pedra e era máis que aceptable. Supoño que foi pola altura, sentía a cabeza coma se a tivese metida dentro da auga, unha sensación moi extraña.

Tralo almorzo comezamos co segundo día de tour, e fixémolo polo Árbol de Piedra, unha de moitas rochas que hai polo deserto adiante, pero a ésta a erosión do vento moldeouna con forma de árbore, perfilando un fino soporte baixo un pedrusco de dimensións considerables. Dá a sensación de que como a erosión continúe castigando o tronco e non se acordoe a zona para protexer ós turistas, en breve imos ter un disgusto no Deserto Siloli. Os milenios daranme a razón.

Sen tempo que perder, visitamos Laguna Honda, unha nova lagoa no deserto, evidentemente salgada coma tódalas alí existentes, xa que se trata dun terreo que antes da irrupción da Cordilleira dos Andes estaba cuberto polo Pacífico; e Laguna Hedionda, que lle debe o seu nome ó cheiro que desprenden os seus minerais e os microorganismos dos que se alimentan os flemencos. Estes flamencos si que sei a qué especie pertencen: son flamencus de peteirum taponadum, porque para xantar soportando semellante fedor, ou non cheiras nada, ou es un pouco cocho.

Laguna Honda.

Flamencos sen escrúpulos en Laguna Hedionda.

Deseguido paramos para xantar no medio do deserto, co Volcán Ollague de fondo, sempre activo, sempre fumigante. Si, eu tamém coñezo a máis de un co “síndrome de Volcán Ollague”.

Para o serán abandonamos a Reserva Nacional de Fauna Andina Eduardo Avaroa, que dá máis traballo escribila que percorrela, e pasamos por San Juan. San Juan é unha pequna aldeíña perdida nas inmediacións do deserto, e que non ten absolutamente nada que ver. Paramos porque é onde naceu Luis, o noso conductor, e como el conduce, pois ó carallo.

Tren que vai de Uyuni a Antofagasta, en Chile.

Cando Luis rematou de saudar ó crego, á tendeira e ó pousadeiro, puxemos rumbo a Puerto Chuvica, onde pasariamo-la noite, e que é un poboado que se atopa á beira do Salar de Uyuni. Calquera diría que Puerto Chuvica é un poboado castrexo. As súas vivendas, circulares, de escasísima altura e con teito de palla, gardan un parecido abraiante coas de calquera castro que coñezamos na Galiza. Iso si, cando entramos no noso albergue comprobamos con asombro que o chan era de sal, algo que coido que non acontece en Santa Tegra.

Puerto Chuvica.

Pola noite, coma non podía ser doutro xeito, nova sesión de Asshole, e novas risas descomunais. Incluso pode que ata máis que a noite anterior. Os lazos entre os membros do Asshole Team estábanse a estreitar a pasos axigantados.

Xoves. Derradeiro día de tour. Erguímonos ás 06:00 para presenciar a alborada sobre o Salar de Uyuni. Aínda dentro do 4×4, de camiño ó punto de obsevación, a estampa xa era espectacular. O vermello intenso do ceo, aviso previo da saída do sol, reflectíase á perfección nas augas que aínda resistían da recén rematada tempada de choiva, e que ó estar en calma absoluta, semellaban mesmamente un espello xigante deitado sobre a sal. Un espello, como digo, totalmente tinguido do intenso vermello do ceo.

Chegamos ó punto dende onde iamos apreciar a alborada. Soportamos o frío coma puidemos mentres agardabamos a saída do Rei Sol. Unha vez que éste nos iluminou coa súa presenza, arroxando luz sobre a sal de Uyuni e sobre a metade do Hemisferio Sur, tiramos as fotos pertinentes de tan especial momento, e voltamos ó noso refuxio salgado para almorzar.

Alborada sobre o Salar de Uyuni.

Coas forzas xa repostas, puxémonos en marcha. O seguinte destino era o estrela de toda a excursión: o medio e medio do Salar de Uyuni, o máis extenso do planeta. Con 12.000 metros cadrados supera ó que se atopa ó outro lado dos Andes, en territorio chileno, e ó de Salt Lake City, en Utah, nos E.U.A.

Luis contounos que o salar está composto por unha capa de sal de ata 4 metros, seguida por unha alternancia de novas capas de lodo e de sal ata chegar a uns 150 metros, onde xa se atopa unha capa de sal propiamente mariña, da época de cando o Pacífico bañaba a zona. Disto hai unha chea de tempo, creo que entre dúas semanas e sete billóns de séculos. Se queredes datos máis concretos ide a Wikipedia, ou a ver Saber Y Ganar, ou directamente ó carallo.

Saímos dos coches, e ollamos ó noso redor. A expresión “atoparse no medio da nada” cobrou unha nova dimensión para nós de inmediato. Un plano branco e infinito extendíase ata onde alcanza a vista, fusionándose co ceo. Probei a non mirar hacia arriba, a fixarme só no plano da sal, e a sensación é mareante. Perdes a perspectiva de todo, sabes que estás en vertical porque notas a presión baixo os pés, pero non por outra cousa. Para @s que coma min, viades “As Bolas Máxicas”, o escenario é coma o da Sala do Espírito e do Tempo onde adestraron xuntos Son Goku e Son Gohanda.

Cando tod@s conseguimos saír do estado de estupefacción no que entramos nun principio, comezamos unha sesión fotográfica case que eterna e do máis variada, facendo a mona entre tod@s todo o que quixemos e máis. A continuación tendes unha pequena mostra delo, que sei que é o que vos gusta.

Polo serán xantamos nos exteriores do Museo de Sal, e achegámonos ás tendas de artesanía, cómo non, de sal, que hai no poboado da outra beira do salar. As súas xentes traballan a sal, pero as rendas son insuficientes para vivir, polo que, ademáis de montar os citados tenderetes, reciben axuda do goberno.

Galiza, Arxentina e Euskadi no Museo de Sal.

A derradeira parada foi o Cementerio de Trenes. Segundo parece, no pasado enviaban tódalas máquinas avariadas a Uyuni, onde había un taller para reparalas. Isto xa non existe, pero a algunha eminencia ocorréuselle deixar unhas poucas ferrallas oxidadas sen retirar, meterlle polo medio dous columpios e un sube-e-baixa, e presentalo coma atracción turística. O resultado é un tanto esperpéntico, pero a nós deunos para face-la mona un pouco máis tod@s xunt@s, para deixar a sinatura conxunta de tódolos membros do Asshole Tour, e para tirar máis fotiñas.

No cemiterio de trens.

Ó chegar a Uyuni foi o momento para as despedidas. Cada un continuaba a súa aventura particular pola súa banda, e o Asshole Team dividíase de xeito irremediable. Polo que a nós respecta, debiamos continuar hacia Sucre, e canda nós viñan Maz e máis Arthur.

Houbo promesas de voltar a vernos en Sucre, en La Paz, no Perú, en Vigo. A meirande parte quedarán en nada. Con sorte, algunha cumplirase. Estaría bonito. E vós que o leredes.

Parte do memorándum do Asshole Team no cemiterio de trens.

Pola miña conta, no meu radar figuraba a presenza dunha Bola Máxica. Procureina por desertos de rochas e de area. Por lagoas e geisers de cores. No cráter dun volcán, entre as pólas dunha árbore de pedra. Ó longo de espellos vermellos deitados no infinito tinguido de branco. Atopeina alá onde se xuntan o ceo e a sal. A procura colle ritmo.